فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
یکی از مهمترین و مخربترین بیماری مرکبات در سراسر دنیا، بیماری ویروسی تریستزا (Citrus Tristeza Virus) است. بیماری تریستزا(CTV) در آرژانتین، برزیل، پرو، اسپانیا، ونزوئلا و آمریکا موجب نابودی میلیون‌ها درخت مرکبات پیوند زده بر روی پایه نارنج شده است.
بیماری تریستزا چگونه وارد ایران شد؟
این بیماری از طریق واردات نهالهای پیوندی نارنگی انشوی زودرس از ژاپن وارد ایران(مهدشت ساری) شده است. ایران جز کشورهای مهم تولیدکننده‌ی مرکبات در دنیا است. گسترش این بیماری در مناطق شمالی، جنوبی و مرکزی کشور دیده شده و استان فارس نیز به عنوان قطب دوم تولید مرکبات در ایران از وجود بیماری تریستزا مستثنا نبوده است.
دامنه میزبانی بیماری تریستزا چقدر است؟
میزان حساسیت گونه‌های مختلف مرکبات نسبت به ویروس متفاوت است و تقریبا تمام گونه‌های مرکبات را آلوده می‌کند. نتایج تحقیق ایازپور و همکارانش در تعدادی از شهرستان‌های استان فارس در مورد ارزیابی پراکنش ویروس تریستزا، میزان و درصد آلودگی در گونه‌های مختلف مرکبات نشان داد که بیشترین میزان آلودگی مربوط به نارنگی و پس از آن گونه‌های لیمو لیسبون، لیموترش، پرتقال و لیموشیرین است. همچنین این تحقیق افزایش میزان آلودگی گونه‌های مختلف مرکبات به ویروس تریستزا، نسبت به سال‌های گذشته را نشان می‌دهد.
بیماری تریستزا مرکبات چه علائمی دارد؟
این بیماری بر حسب سویه ویروس تریستزا، نوع رقم مرکبات، زمان آلودگی و شرایط محیطی علائم متفاوتی دارد. رایجترین علائم بیماری تریستزا، توقف رشد، ضعف، زردی، گلدهی بی موقع، زوال تدریجی یا سریع درختان آلوده روی پایه نارنج و سایر پایه‌های حساس است. علائم بیماری در اثر تخریب آوندها و اختلال در رسیدن مواد غذایی به ریشه ایجاد میشود.
این ویروس در شرایط طبیعی موارد زیر را ایجاد میکنند؛
۱-زوال تدریجی و سریع:
ابتدا علائم به صورت کدر شدن رنگ برگ‌ها و لوله شدن آن‌ها ظاهر شده و سرشاخه‌ها از بالا به پایین، خشکیده و در نهایت منجر به کاهش تعداد میوه و ریزش آن‌ها میشود.همچنین با آغاز آلودگی، ریشه‌های کوچکتر به تدریج پوسیده و قدرت جذب آب و مواد غذایی در درخت کاهش می‌یابد. در اثر انسداد آوندهای آبکش، تجمع شیره پرورده نیز در بخش بالایی گیاه افزایش یافته و باعث تولید بیش ازحد گل و میوه میشود.
۲-ساقه آبله‌ای:
علائم ساقه آبله‌ای، صرف نظر از نوع پایه روی پیوندک مشاهده شده و موجب مرگ گیاه نمی‌شود. همچنین علائم دیگری مانند رگبرگ روشن، چوب پنبه‌ای شدن رگبرگ و فنجانی شدن رگبرگ همراه است و در درختان آلوده فرورفتگی‌های نسبتا عمیق و طولی در قسمت تنه و شاخه‌های جوان به وجود می‌آید.
۳- زردی نهال:
سویه دیگری از این بیماری موجب زردی نهال‌ها شده که این امر تلفات زیادی در نهالستان‌ها را به دنبال دارد و موجب توقف شدید رشد و زردی لیمو، نارنج و گریپ فروت میشود.
عامل انتقال ویروس تریستزا چیست؟
فعالیت ویروس تریستزای مرکبات به درون درخت آلوده محدود میشود و برای انتقال ویروس به درختان دیگر نیاز به انتقال دهنده دارد. ویروس تریستزای مرکبات، به وسیله چند گونه شته به روش نیمه پایا انتقال مییابند. انتقال توسط هر ناقل معمولا وابسته به جدایه ویروس است. گونه‌های مختلف شته از نظر قابلیت انتقال تریستزا بسیار با یکدیگر متفاوت هستند. کاراترین گونه ناقل تاکزوپترا سیتریسیدا (Toxoptera citricida) معروف به شته قهوه‌ای مرکبات است. به طوری که مرکبات به عنوان تنها میزبان آن محسوب میشود.
سایر گونه‌ها مانند ایفیس گوسیپی (Aphis gossypii)، ایفیس اسپراکولا (Aphis spiraecola)، تاکزوپترا اورانتی (Toxoptera aurantii)، میزوس پرسیکا (Myzus persica) و ایفیس کراسیوورا (Aphis craccivora) کارایی کمتری در انتقال ویروس تریستزا دارند. ایفیس گوسیپی، کاراترین شته پس از شته قهوه‌ای مرکبات است.
میزان انتقال ویروس با توجه به گونه‌های شته، جدایه ویروس و میزبان‌های انتقال دهنده و گیرنده ویروس متفاوت است. از آنجایی که بسیاری از گونه‌های مرکبات به روش‌های غیرجنسی تکثیر و ویروس تریستزا به راحتی از طریق پیوند انتقال می‌یابد. استفاده از پیوندک آلوده تا حد زیادی موجب انتشار این ویروس در سطح جهان شده است. همچنین امکان انتقال شته‌های ناقل این بیماری به وسیله بادهای شدید به نقاط دیگر نیز وجود دارد.
انتقال بیماری از طریق گیاهان انگلی و روش‌های مکانیکی نیز امکان پذیر است اما احتمال اینگونه انتقال بسیار کم است. در دماهای بالاتر، کاهش انتقال ویروس تریستزا از طریق شته‌ها در گیاهان مشاهده شده است.
چگونه میتوان بیماری تریستزا را کنترل کرد؟
باید توجه داشت که در بیماریهای ویروسی، بهترین راه پیشگیری است و نمی‌توان راهکار خاصی برای درمان پیشنهاد کرد. در نتیجه نظارت بر جابجایی غیر قانونی درختان می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از انتقال این بیماری به مناطق عاری از آلودگی ایفا کند. بهتر است قبل از گسترش آلودگی از طریق درختان آلوده، این درختان از سطح باغ حذف شوند. اما در زمینه پیشگیری می توان اقدامات زیر را انجام داد:
۱-رعایت مسائل قرنطینهای
۲-تهیه پیوندک از درختان سالم و عاری از ویروس و نظارت بر مراکز تولید نهال
۳-ریشه کنی درختان آلوده در شروع آلودگی
۴-استفاده از ترکیب پایه و پیوندک مناسب و متحمل به بیماری.
۵- مبارزه با عوامل انتقال ویروس (شته ها) در صورت وجود آلودگی در منطقه
۶- آلوده کردن درخت به نژادهای ضعیف ویروس که باعث مقاومت درخت به نژادهای خسارت زای ویروس میشود.
در نهایت باید توجه داشت که در پیشگیری و کنترل این بیماری به کارگیری تنها یک روش موثر نخواهد بود و باید از روش های کنترل تلفیقی استفاده شود.
سوالات متداول درباره بیماری تریستزا
۱) بیماری تریستزای چیست؟
یکی از مهمترین و مخربترین بیماری مرکبات در سراسر دنیا، بیماری ویروسی تریستزا است که از طریق واردات نهالهای پیوندی نارنگی انشوی زودرس از ژاپن وارد ایران(مهدشت ساری) شده است.
۲) علائم این بیماری ویروسی چیست؟
رایجترین علائم بیماری تریستزا، توقف رشد، ضعف، زردی، گلدهی بی موقع، زوال تدریجی یا سریع درختان آلوده روی پایه نارنج و سایر پایه‌های حساس است
۳) بیماری تریستزای چگونه انتقال می یابد؟
ویروس تریستزای مرکبات، به وسیله چند گونه شته به روش نیمه پایا انتقال مییابند. انتقال توسط هر ناقل معمولا وابسته به جدایه ویروس است.کاراترین گونه ناقل تاکزوپترا سیتریسیدا معروف به شته قهوه‌ای مرکبات است به طوری که مرکبات به عنوان تنها میزبان آن محسوب میشود.
۴) چگونه میتوان بیماری تریستزا را کنترل کرد؟
۱-رعایت مسائل قرنطینهای
۲-تهیه پیوندک از درختان سالم و عاری از ویروس و نظارت بر مراکز تولید نهال
۳-ریشه کنی درختان آلوده در شروع آلودگی
۴-استفاده از ترکیب پایه و پیوندک مناسب و متحمل به بیماری
