فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
انگومک پسته که پوسیدگی طوقه و ریشه پسته هم نامیده می‌شود، در رفسنجان به آن شیره سیاه می‌گویند، در باغ های پسته استانهای کرمان، سمنان، قزوین و یزد سابقه طولانی دارد.
درصد مرگ سالیانه درختان پسته بر اثر ابتلا به این بیماری در باغهای رفسنجان حداکثر تا ۱۱درصد و به طور متوسط ۲/۷درصد برآورد شده است. انگومک پسته از مهم ترین بیماری های پسته در ایران است و سالیانه خسارت هنگفتی به این محصول وارد می‌سازد.
نشانه های بیماری انگومک پسته
علائم مستقیم انگومک پسته روی طوقه و ریشه های کلفت درختان پسته بروز میکنند؛ از این رو تا مدت زیادی بعد از ابتلای درخت، باغداران متوجه آن نمی‌شوند. نشانه های ثانوی و غیرمستقیم بعد از پیشرفت بیماری در اندامهای هوایی درخت ظاهر می‌شوند. علائم اصلی بیماری انگومک، ابتدا به صورت تراوش شیرابه در قسمت پایین تنه و طوقه، نزدیک سطح خاک دیده می‌شود.
شیرابه به شکل قطرات ریز یا توده‌ای در بن تنه تا ارتفاع گاهی ۳۰ سانتی‌متری تنه درخت روی پوست ظاهر می‌شود، این شیرابه در آغاز شفاف و عسلی رنگ است، ولی به تدریج قهوه‌ای و تیره رنگ می‌شود. شیرابه تراوش شده در قسمت یقه که زیر خاک قرار دارد زیاد است، با خاک مخلوط شده، به شکل قطعاتی نسبتاً بزرگ (۲ تا ۳ سانتی‌متر) و رنگ سیاه در می‌آید.
دیگر نشانه بیماری انگومک پسته در آغاز عفونت، تجمع مایع شیری رنگ (چرک مانندی) در محل یقه و ریشه، بین پوست و چوب است که وقتی پوست این قسمت بریده شود به خارج میریزد. بافت های پوست و قسمتی از چوب در مواضع مبتلا قهوه‌ای می‌شوند. تغییر رنگ بافت های چوب در درختان مسن سطحی است، ولی در چوب ریشه و بن تنه درختان جوان پسته گاهی تا مغز پیش میرود. علائم بیماری در اندامهای زیرزمینی بیشتر روی ریشه های اصلی و قسمتهای نزدیک طوقه دیده می‌شوند و حالت شانکر دارند.
بعد از پیشروی پوسیدگی در قسمتهای بن تنه، طوقه و ریشه و انهدام بافتهای پوست و مصدوم شدن آوندهای آبکشی و بافتهای اطراف، تغذیه درخت دچار اختلال می‌شود. در این صورت قسمتهای هوایی درختان مبتلا به انگومک پسته، دچار ضعف عمومی شده، قسمتی یا تمامی آنها دچار سبزخشکی می‌شوند.
سبزخشکی درختان معمولاً در تابستان اتفاق می‌افتد. در درختان مسن بیمار که پیشرفت بیماری تدریجی و طولانی مدت است علائم روی قسمتهای تاج درخت به صورت ریز و کم رنگ شدن برگ ها، کاهش مقدار برگ و میوه و رنگ اندازی پوست خارجی میوه زودتر از معمول تظاهر میکنند.
عامل بیماری انگومک پسته
تاکنون پنج گونه قارچ از جنس Phytophthora از طوقه، ریشه و خاک اطراف درختان پسته در ایران جدا شده که اسامی و ویژگی های مهم آنها به شرح زیر هستند:
1. P.citrophthora : از باغهای پسته قزوین، دامغان و نیریز فارس جدا شده است. اسپورانژاین گونه که در محیط کشت جامد (CMA) تشکیل می شود، یک یا دو پاپیل دارد و به اشکال مختلف، بیشتر کروی، گلابی وارونه متمایل به کروی بوده، اندازه هایش ۲۴(۳۲-۱۲) × ۳۲(۵۰-۱۵) میکرومتر و نسبت طول به عرض آن ۱/۳۴ است.این قارچ هتروتال و اُسپور آن تاکنون مشاهده نشده است.
2. P.megasperma : این قارچ در محیط CMA تولید آماس ریسه در اندازه های مختلف میکند. اسپورانژ در محیط جامد تشکیل نمی‌شود. اسپورانژ های تشکیل شده در محیط مایع بیشتر به اشکال تخم مرغی، بیضوی و در مواردی نیز واژگلابی یا کروی و بدون پاپیل است. ابعاد اسپورانژ ۳۶-۲۶ × ۳۶-۷۵ میکرومتر و نسبت طول به عرض آن ۱/۶-۱/۴ است.این قارچ در بیشتر باغهای پسته رفسنجان و سیرجان جدا شده است.
3. P.drechsleri : این گونه، در محیط کشت جامد، رشد نسبتاً سریعی دارد. اسپورانژ پاپیل ندارد و اندازه هایش بسیار متغیر است. ابعادش به طور متوسط ۳۰×۴۸ میکرومتر و نسبت طول به عرض آن ۱/۹۰-۱/۳۴ است. آنتریدی ها همیشه پیراماده (آمفیژن) هستند.
4. P.cryptogea : روی محیط کشت جامد رشد سریعی دارد. آماس ریسه فقط در محیط کشت مایع و زیاد تشکیل می‌شود. اسپورانژ فقط در محیط کشت مایع به وجود می‌آید و فاقد پاپیل است.متوسط اندازه های آن ۲۷/۷ × ۴۲ میکرومتر و نسبت طول به عرضش ۱/۶-۱/۴ است. آنتریدی ها همیشه پیراماده‌اند. دمای کمینه ۲، بهینه ۲۵ تا ۲۷ و بیشینه ۳۲/۵ درجه سانتی گراد است.
5. P.nicotianae : این قارچ در باغهای پسته کرمان و اردکان یزد از پسته های بادامی محلی جدا و گزارش شده است و در محیط کشت مایع و جامد، اسپورانژ تشکیل میدهد. اسپورانژ ها تخم مرغی پهن یا گلابی شکل متمایل به کروی، پاپیل دار، ناریزان و اندازه های آنها بسیار متغیرند. در محیط کشتهای جامد کلامیدوسپور تشکیل می‌دهند. بعضی از جدایه ها در کشتهای کهنه، اندامهای جنسی تشکیل می دهند. آنتریدی پیراماده است.
بیماری زایی هر پنج گونه فیتوفترای مذکور که از طوقه و ریشه درختان پسته مبتلا به انگومک پسته جدا شده، روی پایه های مختلف پسته به اثبات رسیده است. از این گونه ها P.megasperma و P.drechsleri بیشترین فراوانی را در استان کرمان داشته اند و در رفسنجان گونه P.megasperma بیشترین و P.cryptogea کمترین فراوانی و در باغهای پسته سیرجان P.drechsleri بالاترین فراوانی را داشته اند. در بین این گونه ها، P.citrophthora از همه پر آزارتر است.
مبارزه
الف) اقدامات پیشگیری کننده برای جلوگیری از پیدایش بیماری به شرح زیر است:
-حتی الامکان باغهای جدید پسته در زمینهای آلوده به بیمارگرها یا باغهای قدیمی پسته احداث نشوند.
-از آبهای حاوی مایه قارچ که از باغهای پسته آلوده به انگومک عبورکرده، استفاده نگردد.
آبیاری قطعات آلوه و سالم جداگانه انجام شود. نهرچه های آبیاری در زمینهای آلوده احداث نشوند.
-در صورت استفاده از پایه یا نهال برای احداث باغ پسته باید دقت شود که آنها سالم و عاری از بیماری باشند.
-درختهای پسته طوری کاشته و آبیاری شوند که آب، اطراف تنه درخت را فرا نگیرد.
-تنه نهال ها و درخت های غرس شده نباید زیر خاک قرارگیرند و اطراف آنها باید عاری از کود و علف های هرز باشد.
-برای احداث باغ پسته از بذر یا نهال های ارقام محتمل یا مقاوم به انگومک استفاده شود.
مطالعات انجام شده در ایران نشان می‌دهند که بنه و خینجوک به انواع فیتوفتورا حساسند و پسته معمولی در مقایسه با دو گونه اخیر متحمل است. بین ارقام پسته اهلی، رقم سرخسی حساس‌ترین و رقم بادامی ریز زرند مقاوم‌ترین هستند. رقم اخیر در برابر شوری هم تحمل بیشتری دارد.
ب) کنترل بیماری در باغهایی که در آنها انگومک شایع شده است:
-خاک پای درختهای پسته را با دقت برداشته تا ریشه های اصلی پیدا شوند و سپس با بیل دور تنه درخت مرز و پشته خاک تعبیه شود به طوری که هنگام آبیاری، آب اطراف تنه درختها را فرا نگیرد. (باغداران رفسنجانی به این گوده مرزدار «آغلو» می‌گویند)
-بافتهای بیمار، شیره زده و قهوه‌ای شدۀ درختهای مبتلا به انگومک را در محل طوقه و ریشه درخت با چاقوی تیز تراشیده، به گونه‌ای که بافتهای به ظاهر سالم پیرامون شانکر هم تا عرض یک سانتی‌متر تراشیده شوند. بافتهای تراشیده شده به دقت جمع‌آوری و معدوم گردند.
-طوقه و ریشه درختهای پسته آلوده که خاک آنها عقب زده شده است، مخصوصاً محلهای تراشیده شده، با محلول بردوی غلیظ ۲ درصد و یا اکسی کلرور مسی ۵ در هزار سمپاشی شوند. این سمپاشی در طول سال، دوبار، اوایل بهار و پاییز، اعمال گردد. قارچ کشهای متالاکسیل و کاپتان هم در جلوگیری از رشد میسلیوم‌های بیمارگرها موثرند.
-چهار دفعه سمپاشی درختهای جوان در طول سال، به فاصله سه ماه با قارچ کش آلیت (فوزتیل آلومینیوم) می‌تواند از پیدایش بیماری در درختهای سالم جلوگیری کند. آلیت را میتوان در خاک اطراف طوقه درخت نیز مصرف کرد.
سوالات متداول درباره انگومک پسته
۱) انگومک پسته چیست؟
انگومک پسته که پوسیدگی طوقه و ریشه پسته هم نامیده می شود و در رفسنجان به آن شیره سیاه می گویند، در باغ های پسته استانهای کرمان، سمنان، قزوین و یزد سابقه طولانی دارد. انگومک پسته از مهم ترین بیماری های پسته در ایران است و سالیانه خسارت هنگفتی به این محصول وارد می سازد.
۲) علائم انگومک پسته به چه صورت بروز میکنند؟
علائم مستقیم انگومک پسته روی طوقه و ریشه های کلفت درختان پسته بروز می کنند. نشانه های ثانوی و غیرمستقیم بعد از پیشرفت بیماری در اندامهای هوایی درخت ظاهر می شوند. علائم اصلی بیماری انگومک، ابتدا به صورت تراوش شیرابه در قسمت پایین تنه و طوقه، نزدیک سطح خاک دیده می شود.
دیگر نشانه بیماری انگومک پسته در آغاز عفونت، تجمع مایع شیری رنگ (چرک مانندی) در محل یقه و ریشه، بین پوست و چوب است که وقتی پوست این قسمت بریده شود به خارج میریزد. و…
منبع: اشکان، محمد(1390)، بیماری‌های مهم درختان میوه در ایران.
