آفات خانواده بقولات

آفات بقولات

در این مقاله نیز با تعدادی آفات خانواده بقولات از جمله انواع شته‌ها، آبدزدک، کرم طوقه بر، سفید بالک و… آشنا می‌شویم.

شته لگومینوز (Aphis craccivora)

این شته در ایران به اسامی شته سیاه یونجه، شته سیاه نخودیان، شته طاووسی و شنه اقاقیا نیز خوانده می‌شود. شته‌ای پلی فاژ بوده که میزبانهای ترجیحی آن افراد خانواده لگومینوز می‌باشد. کلنی‌های جوان این شته در نقاط رشد گیاه میزبان (لوبیا، باقلا، عدس، نخود، ماش، اقاقیا، گل طاووسی) متمرکز شده و تمام قسمتهای گیاه اعم از برگ، گل آذین و میوه را مورد حمله قرار می‌دهد.

شناسایی

ماده بی بال بکرزا: پشت شکم دارای لکه سیاه براق است که در نمونه‌های پرپاراسیون شده بصورت یکپارچه تمام قسمتهای پشتی را فرا گرفته است. دارای دم و کورنیکول تیره می‌باشد.
ماده بالدار بکرزا: داری نوارهای تیره روی بندهای شکمی، اسکلریت روی بندهای پنجم و ششم باهم یکی شده و به اسکلریت زیر کونیکول متصل شده است. کورنیکول بلند، دم زبانی شکل و کشیده و هر دو تیره می‌باشند.

در تمام دوره سال در شرایط مساعد به طریق بکرزایی تولید مثل می‌کند.

شته سیاه باقلا (Bean aphid)

به تمام اندامهای گیاه اعم از برگ، ساقه و گل حمله می‌نماید و با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف و زردی در گیاه می‌شود و با ترشحات عسلک و تجمع گرد وخاک روی گیاه موجب اختلالات فیزیلوژیک در گیاه می‌شود. خسارت غیرمستقیم این آفت انتقال بیماریهای ویروسی است.

در دنیا بیش از ۲۰۰ میزبان دارد. در ایران یکی از آفات مهم بقولات است و بیشتر روی نخود، لوبیا، باقلا، سیب‌زمینی، بادمجان، توتون، اسفناج، خیار و… دیده می‌شود.

این شته دو میزبانه بوده که میزبان اول آن شمشاد زینتی و میزبان دوم آن گیاهان پهن برگ یکساله است. از مرحله تخم تا تولید شته‌های بالدار دخترزا روی میزبان اول و از مرحله شته‌های بالدار دخترزا تا تولید افراد جنسی زای نر و ماده روی میزبان دوم سپزی می‌شود.

زمستان را بصورت تخم روی میزبان اول به سر می‌برد. در بار شته‌های بالدار زنده زا میزبان اول را ترک کرده و روی میزبانهای دوم از قبیل صیفی جات و حبوبات می‌روند.
شته‌های ماده پس از جفتگیری، در حاشیه برگها و پایین جوانه‌ها تخمریزی می‌کنند به این ترتیب در یک سال چندین نسل بوجود می‌آورند.

شته سبز نخود (Acyrthosiphon)

شته‌ای نسبتا بزرگ و به رنگ سبز یا صورتی است. پاها، شاخکها و کورنیکولهای بلند دارد. در ایران شته مزبور از روی لوبیا، سیب زمینی و یونجه گزارش شده است.

عسلک یا سفید بالک (Bemisia tabaci)

از نظر میزبان دامنه وسیعی از گیاهان زراعی، باغی، علفهای هرز و گیاهان زینتی را مورد حمله قرار می‌دهد. در دنیا این حشره از روی ۵۰۷ میزبان گیاهی که به ۷۴ خانواده تعلق دارند گزارش گردیده است.

بیشترین تعداد میزبانها به ترتیب در خانواده Euphorbiaceae, Solanaceae, Malvaceae Compositae, Leguminosae قرار دارد. در بین گیاهان سبزی و صیفی به خربزه، طالبی، گرمک، خیار، کدو، بادمجان، گوجه فرنگی، سیب زمینی، هندوانه، لوبیا و… خسارت می‌‎زند.

شناسایی

تنها راه تشخیص مگسهای سفید از طریق تشخیص پوسته شفیرگی می‌باشد. تخم این مگس سفید تخم مرغی و دارای دنباله کوتاه است که در بافت برگ فرو می‌رود. تخمها به صورت انفرادی یا دسته‌ای و برخی اوقات به صورت نیم دایره در زیر برگ گذاشته می‌شود. در ابتدا زرد روشن و بتدریج تیره می‌شود.

از تخمها پوره سن اول خارج می‌شود. این پوره‌ها خزنده، تخم مرغی شکل، سبز روشن و به طول ۰/۲۷ میلی‌متر می‌باشند و دارای سه جفت پای چهار مفصلی، یک جفت شاخک سه مفصلی و در ناحیه پشتی محدب و در ناحیه شکمی مسطح می‌باشند. در این مرحله پوره مختصری حرکت نموده سپس در محلی ثابت و با فروکردن خرطوم در نسج برگ از شیره گیاهی تغذیه می‌کند.

زمستان را به صورت مراحل مختلف رشدی تخم، پوره یا حشره کامل می‌گذراند. طول دوران رشد بستگی به درجه حرارت محیط دارد. طول یک نسل در حدود ۱۵ روز طول می‌کشد و ممکن است تا ۱۵ نسل در سال داشته باشد.

پوره‌ها و حشرات کامل این آفت قطعات دهانی خود را در بافتهای زیر برگ فرو برده و از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند و به طور مستقیم و غیرمستقیم موجب زیان اقتصادی می‌گردند.

خسارت مستقیم آنها از طریق تغذیه از شیره گیاهی و ضعف شدید بوته‌ها و همچنین آلوده کردن برگها و سایر اندامهای گیاهی با عسلک و رشد قارچ بوده و جلوگیری از عمل فتوسنتز می‌باشد. خسارت غیرمستقیم آن انتقال بیش از ۱۹ بیماری ویروسی بر روی ۵۰ گونه میزبان است که توسط حشره کامل آنها صورت می‌گیرد.

مبارزه

۱- دشمنان طبیعی:
– زنبورهای پارازیتوئید
– شکارچی ها
۲- از بین بردن علفهای هرز
۳- دورکاشتن زراعت پنبه از جالیز یا آفتابگردان و رعایت فاصله کافی
۴- مبارزه شیمیایی

مگس لوبیا (Bean root fly)

آفتی است پلی فاژ که لارو آن به بذر و گیاهچه اغلب گیاهان زراعی از قبیل انواع لوبیا، نخود، عدس، باقلا، ماش، کلم، چغندرقند، ذرت، پنبه، خیار، خربزه، هندوانه، گندم، برنج، تربچه، شبدر، یولاف، سیب زمینی، توتون، کلم گل، شلغم، بادام زمینی و پیاز حمله می‌نماید و بذر و جوانه تازه روییده یا گیاهچه چند برگه گیاه را از بین می‌برد.

شناسایی

حشره کامل به طول ۴ تا ۶ میلی‌متر و شبیه به مگس خانگی ولی قدری کوچکتر از آن می‌باشد. مگس نر خاکستری تیره و روی سینه آن چند نوار طولی تیره‌تر و روی شکم یک نوار میانی وجود دارد. مگس ماده به رنگ خاکستری روشن و نوارهای روی سینه آن ناپدید و یا اینکه باهم در آمیخته‌اند.

تخم درحدود یک میلی‌متر طول و یک سوم میلیمتر عرض دارد. شکل آن استوانه‌ای و کمی خمیده و نوک عقبی آن گرد و طرف دیگر نوک دار است. طول لارو حدود ۷ میلی‌متر و بدون پا و سفید رنگ می‌باشد. شفیره قهوه‌ای و طول آن حدود ۵ میلی‌متر است.

زمستان را به صورت شفیره و یا لارو کامل در داخل خاک و یا در کودهای دامی و یا داخل ریشه‌های آلوده می‌گذراند. حشرات کامل در اواسط فروردین ماه ظاهر و پس از جفت گیری در داخل کودهای دامی و یا در داخل خاک و نزدیک به دانه‌هایی که تازه کشت شده‌اند تخمریزی می‌نماید.

تخمها دسته‌ای و بعد از حدود چند روز تفریخ می‌گردند (۲ تا ۳ روز). مگس ماده روزانه حداکثر ۱۰ تا ۱۲ عدد و در طول عمر خود حدود ۹۷ عدد تخم می‌گذارد. لاروهای جوان پس از خروج به داخل خاک خزیده و ابتدا روی مواد آلی به سر برده و پس از چند روز به داخل بذر گیاه نفوذ کرده و از گیاهچه آن و بعدا سایر قسمتهای زیر خاک تغذیه می‌کند.

دارای سه سن لاروی است. دوران لاروی حدود ۸ تا ۱۱ روز به طول می‌انجامد. لارو برای شفیره شدن بذر و گیاهچه را ترک کرده و وارد خاک می‌شود و در عمق ۵ تا ۶ سانتی‌متری تبدیل به شفیره می‌گردد. این آفت در سال ۳ تا ۵ نسل دارد.

مبارزه

بهترین راه مبارزه با مگس ریشه بقولات تاخیر تاریخ کشت این گیاهان تا گرم شدن خاک می‌باشد در این حالت گیاه زودتر رشد کرده و سطح خارجی ریشه به حد کافی سخت می‌شود و به آفت فرصت حمله نمی‌دهد.

چنانچه هنگام کشت لوبیا در عمق ۱۰ سانتی‌متری، حرارت خاک از ۱۵ درجه سانتی‌گراد بیشتر باشد، خسارت مگس گیاهک خوار لوبیا به حداقل ممکن کاهش پیدا می‌کند.

آبدزدک (Gryllotalpa gryllotalpa)

ریشه خانواده مزبور در لاتین به مفهموم ملخ کور یا Mole crickets می‌باشد. آفتی پلی فاژ بوده و به گیاهانی نظیر سیب زمینی، برنج، هویج، توتون، گیاهان خانواده کدوئیان، سبزیجات و نشاءکاریها خسارت وارد می‌آورد. افراد کامل و پوره‌ها درضمن حفر دالان در زیر خاک در صورت برخورد با ریشه و طوقه گیاهان مختلف، آنها را قطع کرده و خسارت می‌زنند. درضمن کانالهای ایجاد شده توسط این حشره باعث هدررفتن آب می‌گردد که اصطلاح آبدزدک نیز به همین دلیل است.

شناسایی

رنگ عمومی بدن قهوه‌ای مایل به خاکستری است و سطح زیری آن مایل به زرد است. طول بدن ۵ تا ۶ سانتی‌متر می‌باشد. پیش گرده بزرگ و به شکل تخم مرغ است. دارای چهار بال می‌باشد که بالهای جلویی کوتاه و قهوه‌ای رنگ است و روی قفس سینه و کمی از شکم را می‌پوشاند.

بالهای عقبی بلندتر و مانند بادبزن فرنگی تا شده و روی پشت قرار می‌گیرند. ساق پاهای جلویی حاوی ۴ عدد دندانه بوده که برای کندن خاک به کار می‌روند. پوره‌ها به استثنای بال و جثه‌ شان شباهت زیادی به افراد کامل دارند.

آبدزدک زمستان را به صورت پوره‌های سن ۳،۲،۱ و یا به شکل حشره کامل در زیر خاک می‌گذراند. آبدزدک ماده در اواسط بهار در زیر خاک جفت گیری می‌کند. جفت گیری در هنگام شب صورت می‌گیرد و حشرات نر با صدای مخصوصی که از تماس بالها با پاها حاصل می‌شود، ماده را به سمت خود جلب می‌کند.

هر ماده ۳۰ تا ۲۵۰ تخم در عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری خاک می‌گذارد. تخمها سفید و ۳ تا ۴ میلی‌متر درازا دارند. این حشره هر دو سال یک نسل دارد.

مبارزه

۱- درصورت تامین آب در زمینهای کوچک با غرقاب دادن زمین پوره‌ها و افراد کامل از دالان‌های زیر خاک خارج می‌شوند که پس از جمع‌آوری می‌توان آنها را از بین برد.
۲- آبدزدک برای زمستان گذرانی خاکهای حاوی کود دامی را ترجیح می‌دهد. بنابراین در اواخر تابستان در نقاطی از زمین موردنظر با فواصل معینی کود دامی را به صورت توده‌های کوچکی ریخته و در اواخر زمستان با از بین بردن آبدزدکهایی که داخل این توده‌های کود جمع می‌شوند می‌توان به شکل موثری از خسارت آنها جلوگیری نمود.
۳- شخم اصولی و به موقع خاک بسیاری از افراد کامل، پوره‌ها و تخمهای موجود را در لانه‌های زیر خاک از بین می‌برد.
۴- استفاده از تله‌های گودالی
۵- استفاده از طعمه مسموم

کرم طوقه بر (آگروتیس) (Agrotis segetum، Agrotis ipsilon)

هر دو گونه بالا تواماً با هم در اکثر مزارع سبزی و جالیز مشاهده شده و خسارت می‌زنند. حشرات کامل در بهار از شفیره خارج شده و در مزارع سبزی و جالیز به پرواز درمی‌آیند. پروانه‌های ماده تخمهای خود را به صورت تک تک یا دسته‌ای پشت برگهای بوته جوان گیاهان میزبان می‌گذارند.

پس از حدود دوهفته لاروها از تخمها خارج شده و از اندامهای ظریف گیاه نظیر جوانه و برگ تغذیه می‌نمایند. این لاروها پس از طی مراحل اولیه لاروی و پنج بار جلد عوض کردن در سنین آخر روزها به داخل خاک رفته و شبها بیرون می‌آیند و از طوقه گیاهان میزبان تغذیه می‌نمایند که منجر به قطع ساقه‌های بوته‌های جوان و خشک شدن آنها می‌گردند.

لاروهای سن آخر در پاییز به عمق حدود پانزده سانتی‌متری خاک رفته و تا بهار سال بعد زمستان گذرانی می‌کنند. اوایل بهار این لاروها نزدیک سطح خاک آمده و در لانه گلی تبدیل به شفیره می‌شوند. پس از حدود سه هفته حشرات کامل خارج می‌گردند. در شرایط آب و هوایی مختلف ۳ تا ۴ نسل در سال دارند.

مبارزه

۱- جمع‌آوری و انهدام بقایای به جا مانده از محصول و شخم عمیق بلافاصله پس از برداشت
۲- رعایت تناوب زراعی و ممانعت از کشت پی در پی محصول
۳- از بین بردن علفهای هرز داخل و حاشیه مزارع
۴- تسریع در رشد گیاه با دادن کود
۵- تسریع در تنک کردن بوته‌ها و خودداری از به جا گذاردن بوته‌ها در سطح مزرعه و یا انباشته شدن آنها روی هم
۶- مبارزه شیمیایی

سوالات متداول درباره آفات خانواده بقولات

۱) عسلک به چه گیاهانی خسارت می‌زند؟

از نظر میزبان دامنه وسیعی از گیاهان زراعی، باغی، علفهای هرز و گیاهان زینتی را مورد حمله قرار می‌دهد. در دنیا این حشره از روی ۵۰۷ میزبان گیاهی که به ۷۴ خانواده تعلق دارند گزارش گردیده است.

بیشترین تعداد میزبانها به ترتیب در خانواده بقولات (Leguminosae) ،Euphorbiaceae ،Solanaceae ،Malvaceae ،Compositae قرار دارد. در بین گیاهان سبزی و صیفی به خربزه، طالبی، گرمک، خیار، کدو، بادمجان، گوجه فرنگی، سیب زمینی، هندوانه، لوبیا و… خسارت می‌‎زند.

۲) چگونه می‌توان آبدزدک را کنترل کرد؟

۱- درصورت تامین آب در زمینهای کوچک با غرقاب دادن زمین پوره‌ها و افراد کامل از دالان‌های زیر خاک خارج می‌شوند که پس از جمع‌آوری می‌توان آنها را از بین برد.
۲- آبدزدک برای زمستان گذرانی خاکهای حاوی کود دامی را ترجیح می‌دهد. بنابراین در اواخر تابستان در نقاطی از زمین موردنظر با فواصل معینی کود دامی را به صورت توده‌های کوچکی ریخته و در اواخر زمستان با از بین بردن آبدزدکهایی که داخل این توده‌های کود جمع می‌شوند می‌توان به شکل موثری از خسارت آنها جلوگیری نمود.
۳- شخم اصولی و به موقع خاک بسیاری از افراد کامل، پوره‌ها و تخمهای موجود را در لانه‌های زیر خاک از بین می‌برد.
۴- استفاده از تله‌های گودالی
۵- استفاده از طعمه مسموم

۳) بهترین راه مبارزه با مگس لوبیا چیست؟

بهترین راه مبارزه با مگس ریشه بقولات تاخیر تاریخ کشت این گیاهان تا گرم شدن خاک می‌باشد در این حالت گیاه زودتر رشد کرده و سطح خارجی ریشه به حد کافی سخت می‌شود و به آفت فرصت حمله نمی‌دهد.

چنانچه هنگام کشت لوبیا در عمق ۱۰ سانتی‌متری، حرارت خاک از ۱۵ درجه سانتی‌گراد بیشتر باشد، خسارت مگس گیاهک خوار لوبیا به حداقل ممکن کاهش پیدا می‌کند.