بیماری گموز عامل محدود کننده کشت مرکبات

بیماری گموز مرکبات یکی از عوامل مهم محدود کننده کشت مرکبات خصوصا در استان‌های جنوبی کشور و استان فارس است. این بیماری به نام‌های مختلفی از جمله انگومک و اوزوئی نیز شناخته می‌شود.

عامل بیماری گموز چیست؟

عامل بیماری گموز معمولا دو شبه قارچ بنام‌های phytophthora citrophthora و P.nicotainae Breda de Han هستند، که در اکثر نقاط دنیا باعث خسارت در مرکبات می‌شوند. در اکثر مناطق مرکبات خیز ایران، هر دو شبه قارچ از طوقه،ریشه، بافت‌های آلوده و خاک اطراف درختان مبتلا به بیماری گموز مشاهده شده است.

بیماری گموز از چه زمانی شناخته شد؟

بیماری گموز اولین بار در سال 1646 و در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، آفریقای جنوبی، استرالیا، آمریکا، کوبا، پاراگوئه، برزیل، پرتوریکو و مکزیک مشاهده شده است.

گموز در ایران

اولین گزارش از بیماری گموز مرکبات ایران مربوط به سال 1348 است، که در آن گونه‌های p.citrophthora و P.nicotainae از مرکبات در خوزستان و تنکابن جداسازی و شناسایی شد. سپس در سال 1360، عامل این بیماری از باغ‌های مرکبات داراب، جهرم، کازرون، شیراز، خفر و جیرفت (p.citrophthora) و از نواحی حاجی‌آباد بندرعباس، جیرفت، لار، خنج و چاه‌قاضی لامرد(گونه P.nicotainae ) گزارش شده است.

علائم بیماری گموز چیست؟

نشانه‌های اولیه بیماری به صورت لکه‌های کوچک آب سوخته و قهوه‌ای رنگی روی پوست در ناحیه طوقه درخت است. با افزایش تدریجی لکه‌ها به طرف قسمت‌های بالایی و پایینی گیاه، باعث قهوه‌ای شدن پوست درخت، ایجاد شکاف‌های عمودی در پوست و خروج صمغ می‌شود. خروج صمغ از دیگر نشانه‌های بارز این بیماری است که میزان آن در ارقام مختلف مرکبات، متفاوت است. چنانچه آلودگی در قسمت‌های زیر خاک باشد، صمغ ترشح شده جذب خاک شده و از بیرون قابل مشاهده نیست.

صمغ خارج شده از قسمت‌های بالای طوقه گیاه که به رنگ نارنجی مایل به قرمز است، به تدریج سفت شده و روی پوست گیاه باقی می‌ماند. همچنین پوسیدگی و سیاه شدن ریشه‌ها، پوسیدگی قهوه‌ای برگ‌ها و میوه‌های نزدیک سطح خاک از دیگر نشانه‌های بیماری است. بارندگی‌های شدید و برخورد قطرات باران با سطح خاک، باعث پراکنده شدن بیمارگرها و انتقال آن‌ها به میوه و برگ‌های پایینی می‌شود. این نوع آلودگی ممکن است در ساقه و گل نیز مشاهده شود.

آلودگی ریشه، باعث کاهش قدرت جذب آب و مواد غذایی و آلودگی طوقه و ساقه، باعث تخریب سیستم آوندهای آبکش و کاهش میزان انتقال شیره پرورده در درختان بیمار می‌شود.

غالبا پوسیدگی طوقه باعث ضعف عمومی، زردی و ریزش برگ‌ها و سرخشکیدگی شاخه‌ها و زوال ناگهانی گیاه می‌گردد. پوسیدگی طوقه و ریشه همچنین باعث می‌شوند که گیاه در فصل غیر معمول گل‌دهی داشته و برگ‌ها ریزش نمایند. ظاهرا بروز این نشانه‌ها به دلیل ایجاد اختلال هورمونی در درختان بیمار است.

چه عواملی بر آلودگی و شیوع بیماری گموز تاثیر دارد؟

۱-دما

فعالیت شبه قارچ p.citrophthora در مناطق نیمه گرمسیری و در فصل‌هایی از سال که هوا خنک است، اما بیشترین فعالیت P.nicotainae در نواحی گرم است.

۲- شرایط خاک

گونه‌های فیتوفترا در خاک‌های رسی و سنگین بیشتر از خاک‌های شنی و سبک فعالیت دارند، زیرا خاک‌های مقدار و مدت زمان بیشتری رطوبت را در خود نگهداری می‌نمایند. وجود رطوبت برای فعالیت این بیمارگرها ضروری است.

۳-مقدار و نحوه آبیاری

وجود رطوبت زیاد باعث رشد و تکثیر زیاد عامل بیماری گموز می‌شود.

۴- نهال

از عوامل موثر در بروز بیماری گموز مرکبات، انتقال آن همراه با نهال است. در پاره‌ای از موارد آلودگی در نهال‌های وارداتی مشاهده شده است.

۵-روش کاشت نهال

در هنگام کاشت نهال، اگر قسمتی از طوقه و قسمتی از ساقه در زیر خاک قرار گیرد سرعت بروز بیماری را افزایش می‌دهد. زیرا ناحیه حساس گیاه در تماس مستقیم با خاک، رطوبت و عامل بیماریزا قرار می‌گیرد.

۶-نوع پایه و پیوندک

عامل بسیار مهم در توسعه بیماری گموز نوع پایه و پیوندک است، زیرا ارقام مختلف مرکبات، واکنش متفاوتی نسبت به بیماری نشان می‌دهند.

چگونه بیماری گموز را کنترل کنیم؟

۱-انتخاب نهال مناسب

تحقیقات نشان داده که پایه نارنج سه برگ نسبت به بیماری گموز مقاوم است. پایه‌های نارنج درختانی با تاج مناسب بوده و کیفیت میوه آنها نیز خوب است.همچنین مقاومت نارنج به سرما، پوسیدگی طوقه و ریشه و اسیدیته بالای خاک زیاد است.

۲-شیوه صحیح کاشت نهال

ضروری است در هنگام غرس نهال نکات زیر را رعایت کنید؛

۱- ارتفاع محل پیوندک حدود 15 تا 30 سانتی بالاتر از سطح خاک

۲. از تجمع خاک و کودهای آلی در اطراف طوقه درخت خودداری شود.

۳. بهتر است نهال کمی بالاتر از زمین و روی پشته کاشته شود.

۴. در هنگام کاشت از زخم کردن طوقه و ریشه اصلی خودداری کنید.

۵. پس از غرس نهال، از تماس مستقیم آب با طوقه خودداری کنید.

۳-اصلاح شیوه آبیاری

میزان رطوبت خاک و سیستم آبیاری بر جمعیت گونه‌های فیتوفترا نقش اساسی دارند. پیشنهاد می‌شود از تجمع خاک در اطراف طوقه جدا خودداری کنید. این عمل از تماس خاک و آب با طوقه جلوگیری و از پیشرفت بیماری جلوگیری میکند.

۴-مبارزه شیمیایی

برای مبارزه با گموز می‌توان از مواد شیمیایی و روش‌های فیزیکی استفاده کرد. با مشاهده نشانه‌های بیماری گموز لازم است عملیات زیر انجام شود:

• خاک دور طوقه و ریشه‌های اصلی را باید کنار زد و از نفوذ آب به قسمت طوقه جلوگیری کرد تا فعالیت عامل بیماری کاهش یابد.
• درخت بیمار را بصورت جداگانه آبیاری کنید.
• در صورتی که قسمت‌های زیادی از تنه درخت به بیماری مبتلا باشند، لازم است پوست قسمت‌های آلوده به همراه 2 سانتیمتر از قسمت سالم درخت برداشته و محل تراشیده شده را ضدعفونی کنید.
• در صورتی که درختی در اثر بیماری از بین رفته باشد، لازم است آن را از خاک خارج و به طور کامل سوزانده شود و استفاده از قارچ کش.

به طور کلی بیماری گموز را می‌توان با کاشت نهال پیوند شده روی پایه نارنج سالم، اصلاح شیوه‌های کاشت، آبیاری و مبارزه شیمیایی با سموم مهار کرد.

علاوه بر موارد ذکر شده جهت کنترل و مبارزه با گموز می‌توان از کودهای حاوی فسفیت پتاسیم جهت مقاومت گیاه در برابر عوامل بیماریزا مانند کالیفوس، فسفیسنس، فسفیمکس، … استفاده نمود.

سوالات متداول درباره بیماری گموز

۱) بیماری گموز مرکبات چیست؟

بیماری گموز مرکبات یکی از مهمترین بیماری های مرکبات در استان‌های جنوبی کشور و استان فارس است. این بیماری معمولا دو شبه قارچ بنام‌های phytophthora citrophthora و P.nicotainae Breda de Han هستند، که در اکثر نقاط دنیا باعث خسارت در مرکبات می‌شوند.

۲) چه عواملی بر آلودگی و شیوع بیماری گموز موثر است؟

شرایط خاک، دما، مقدار و نحوه آبیاری، نهال، روش کاشت نهال و نوع پایه و پیوندک بر شیوع بیماری گموز موثر است.

۳) چطور از شیوع بیماری گموز مرکبات پیشگیری کنیم؟

بیماری گموز را می‌توان با کاشت نهال پیوند شده روی پایه نارنج سالم، اصلاح شیوه‌های کاشت، آبیاری و مبارزه شیمیایی با سموم مهار کرد.

منبع: صلاحی اردکانی،ع. 1391. بیماری گموز مرکبات در استان کهکیلویه و بویراحمد و روش مدیریت آن. دانش بیماری شناسی گیاهی.1(2):21-30.