بیماری جاروک لیموترش و روش‌های کنترل آن

عامل بیماری جاروک لیموترش (Citrus aurantifolia (Christm) swing) نوعی فیتوپلاسما (Candidatus Phytoplasma aurantifolia) است. جاروک که به آن جاروی جادوگر نیز گفته می‌شود یکی از بیماری‌های بسیار زیان‌آور در درختان لیمو است.

این بیماری اولین بار در دهه 1970 میلادی در سواحل شمالی عمان دیده شد، دامنه انتشار آن در سال ۱۹۸۹ به کشور امارات متحده عربی رسید و اخیرا از هندوستان هم گزارش شده است.

بیماری جاروک (جاروی جادوگر) در ایران

بیماری جاروک در ایران ابتدا در سال ۱۳۷۶ در منطقه قصر قند در استان سیستان و بلوچستان، سپس از سایر نقاط این استان و کلیه مناطق لیموخیز استان‌های هرمزگان و کرمان گزارش شد. بیماری جاروک در حال حاضر در استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان به شدت درختان لیموترش(لایم) را مورد حمله قرار داده است. این بیماری تهدیدی جدی برای درختان لیموترش و سایر مرکبات حساس در جنوب کشور است.

بیماری جاروک مشمول نظارت و قرنطینه داخلی است و ریشه‌کنی آن از راه انهدام درختان بیمار در دستور کار سازمان حفظ نباتات کشور قرار دارد. حذف منابع آلوده و استفاده از ارقام مقاوم اقتصادی­‌ترین و در عین حال عملی‌­ترین راه پیشگیری و کنترل این بیماری است. از بین گونه‌های مرکبات فقط لیمو، بالنگ و لیموشیرین به این بیماری مبتلا می‌شوند. نشانه‌های این بیماری در درختان پرتقال و نارنگی حتی در نواحی که این بیماری انتشار دارد، دیده نشده است.

عامل بیماری جاروک چیست؟

عامل جاروک مرکبات (Candidatus Phytoplasma aurantifolia) فیتوپلاسمی با داشتن 640 کیلو جفت باز(kbp) کوچکترین موجود در رده Mollicutes  است. عامل جاروک مرکبات با عوامل جاروک بادام، جاروک یونجه، گل سبز کنجد و برگسانی باقلا که در جنوب ایران شیوع دارند، تفاوت دارد.

عامل انتقال بیماری جاروک چیست؟

فیتوپلاسمای پیشنهادی به عنوان عامل جاروک مرکبات یعنی Phytoplasma aurantifolia را می‌توان با پیوند شاخچه‌های جارو به میزبانی دیگر منتقل کرد. برای ظهور نشانه‌های بیماری دمای نسبتا بالا (30 درجه سانتی‌گراد) مورد نیاز است. این بیماری نیز مانند دیگر بیماری‌های فیتوپلاسمایی با بذر منتقل نمی‌شود.

این بیماری علاوه بر پیوندک آلوده، معمولا با زنجرک و پسیل منتقل می­شود.  انتشار طبیعی فیتوپلاسما سریع و در باغ‌های میوه انتقال از درختی به درخت دیگر صورت می‌گیرد. این روش انتشار، بخاطر نوعی حشره تغذیه کننده از درختان مرکبات است که این فیتوپلاسم را انتقال می‌دهد.

زنجرکی به نام Hishimonus phycitis از تعداد زیادی درختان لیمو مبتلا به جاروک در عمان، امارات متحده عربی و ایران گرفته شده  و 25 درصد آن‌ها وجود فیتوپلاسما را به اثبات رسانده است.

انتشار بیماری جاروک در ایران

در ایران فیتوپلاسمای عامل جاروک با پیوند به لیموترش، با کمک سس از لیموترش به پروانش و از پروانش به لیموترش انتقال داده شده است. همچنین عامل این بیماری با پیوند و سس به گیاهان علفی بادنجان، بادنجان زینتی، تاجریزی، توتون، داتوره و گوجه‌فرنگی منتقل شده است.

بیماری جاروک چه علائمی دارد؟

روی درختان لیمو و مرکبات حساس، ابتدا یک یا چند دسته از شاخه‌های باریک و مجتمع(جارو) در قسمت‌های مختلف تاج پوشش درخت ظاهر می‌شود.  این جاروها برگ‌های کوچک به رنگ سبز کم‌رنگ تا زرد و اندازه آنها از کوچک تا بسیار کوچک متغیر است و شاخه‌های باریک افژولیده(proliferating) دارند. برگ‌های کوچک روی شاخه‌های مسن‌تر خیلی زود خشک شده، می‌ریزند و بدین ترتیب سرشاخه‌های لخت روی درخت باقی می‌ماند. در شاخه‌­های جارویی خار، گل و میوه تشکیل نمی‌­شود. با افزایش شاخه های جارویی میزان محصول نیز کاهش می‌یابد. با پیشرفت بیماری و خشک شدن برگ‌ها در جاروك‌ها که منجر به خشکیدگی شاخه‌ها یکی پس از دیگری شده و نهایتا مرگ درختان آلوده طی پنج تا هشت سال را به دنبال دارد.

نتایج تحقیقات نشان داده است بیماری جاروك روی قدرت جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه‌های حاصل از بذر تولیدشده از درختان آلوده به جاروك، اثر منفی گذاشته است.

جاروک ژنتیکی

نوعی جاروک ژنتیکی نیز در درختان لیمو بروز می‌کند، که در این بیماری:

۱-تعداد جاروها کم است

۲-تعداد آن‌ها به مرور زمان زیاد نمی‌شود

۳-برگ‌های شاخه‌های جارو فلس مانند هستند.

گونه‌های حساس و مقاوم به بیماری جاروک

انواع لیموترش، لیموبی تیغ، لیموی خیاری، بکرائی، ماکروفیلا، رانگپور، لایم، بالنگ، لیمولامپی و راف لمون به جاروک فیتوپلاسمایی حساس بوده، ولی لیمو لیسبون، لیمو ایرانی و نارنج در برابر این بیماری متحمل‌اند.

چگونه میتوان بیماری جاروک را کنترل کرد؟

برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری در درختان مرکبات مقررات و ضوابطی ضروری‌اند تا ورود این بیماری به کشورها یا نواحی عاری از جاروک کنترل شود.
در نواحی که بیماری شایع است، درختان آلوده باید ریشه‌کن شوند
کاشت ارقام مقاوم یا حداقل محتمل در باغات جدید
مبارزه با حشرات ناقل

سوالات متداول درباره بیماری جاروک لیموترش

۱) بیماری جاروک لیموترش چه زمانی وارد ایران شد؟

بیماری جاروک در ایران در سال ۱۳۷۶ در منطقه قصر قند در استان سیستان و بلوچستان، سپس از سایر نقاط این استان و کلیه مناطق لیموخیز استان‌های هرمزگان و کرمان گزارش شد.

۲) این بیماری چگونه انتقال پیدا میکند؟

فیتوپلاسمای پیشنهادی به عنوان عامل جاروک مرکبات یعنی Phytoplasma aurantifolia را می‌توان با پیوند شاخچه‌های جارو به میزبانی دیگر منتقل کرد. این بیماری علاوه بر پیوندک آلوده، معمولا با زنجرک و پسیل منتقل می­شود. انتشار طبیعی فیتوپلاسما سریع و در باغ‌های میوه انتقال از درختی به درخت دیگر صورت می‌گیرد.

۳) علائم بیماری جاروک چیست؟

روی درختان لیمو و مرکبات حساس، یک یا چند دسته از شاخه‌های باریک و مجتمع(جارو) در قسمت‌های مختلف تاج پوشش درخت ظاهر می‌شود. این جاروها برگ‌های کوچک به رنگ سبز کم‌رنگ تا زرد و اندازه آنها از کوچک تا بسیار کوچک متغیر است و شاخه‌های باریک افژولیده دارند. همچنین بیماری جاروك روی قدرت جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه‌های حاصل از بذر تولیدشده از درختان آلوده به جاروك، اثر منفی میگذارد.

منبع:صالحی و همکاران،1384،بررسی ارقام مرکبات به فیتوپلاسمای عامل جاروک لیموترش در ایران، بیماری‌های گیاهی،41.

اشکان. م، 1390، بیماری‌های مهم درختان میوه در ایران، آییژ،3.