فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
Super family: Curculionidea
Family: Dryophthoridae
Subfamily: Rhynchophorinae
Rhynchophorus ferrugineus (Olivier )1790
ورود آفت سرخرطومی حنایی به ایران و پراکنش آن در کشور
در ایران خسارت آفت سرخرطومی حنایی اولین بار در سال ۱۳۶۹ در شهرستان سراوان گزارش شد. در حال حاضردر لیست آفات قرنطینه داخلی کشور است. گسترش آن در کشور در حال حاضر در استان های کرمان و هرمزگان و فارس است.
وضعیت آفت در فارس
تاریخ اولین مشاهده آلودگی: اردیبهشت ۹۶ در فیشور اوز مشاهده شد.
علت آلودگی: با توجه به اشتغال اهالی در کشورهای حوزه خلیج فارس قطعا آلودگی از طریق پاجوش قاچاق آلوده از حوزه خلیج فارس وارد استان شده است
شهرستانهای آلوده: اوز، قیروکارزین،گراش، خنج و لامرد از شهرستانهای آلوده هستند
سطح زیر کشت خرما: ۲۹۰۰۰ هکتار در ۱۳ شهرستان جنوبی
گیاهان میزبان
از ۱۹ گونه متعلق به ۱۵ جنس مختلف نخیلات گزارش شده است و مهمترین میزبان‌ها عبارتند از: نارگیل در جنوب و جنوب شرقی آسیا، خرما در خاورمیانه و Phoenix canariensis (در اروپا).
اهمیت اقتصادی
در صورت عدم شناسایی به موقع درختان آلوده و مبارزه با آفت می‌تواند موجب خسارات جبران ناپذییر بذر روی نخیلات و حتی مرگ آنها گردد. نه تنها تهدیدی برای تولید خرما است بلکه بقا و زندگی انسان در شرایط گرم و خشک را تهدید می‌کند.
مراحل زیستی سرخرطومی حنایی
تخم
هر حشره ماده در شرایط طبیعی ۱۶۸ -۳۰ و به طور متوسط ۷۰ تخم می گذارد. (۱۳۷۴). تخم ریزی بصورت تدریجی انجام می‌گردد. این سرخرطومی حنایی بر روی زخم‌های موجود بر روی نخیلات، در داخل بافت نرم در قاعده برگ ها و دمبرگ‌های آسیب دیده خرما در محل زخم های ایجاد شده توسط سوسک کرگدنی خرما در تنه جوش‌ها و یا زخم‌های ایجاد شده حاصل از قطع پا جوش و هرس و تکریب تخم گذاری می‌کند.
لاروها
لارو از تیپ Curculioniform ، ضخیم و بدون پا، به رنگ سفید شیری مایل به زرد و کپسول سر قهوه ای متمایل به قرمز که در حداکثر رشد به طول ۵۰ میلیمتر و عرض ۲۰ میلیمتر می‌باشد. بدن این لارو از ۱۳ بند تشکیل شده و قطعات دهانی آن کاملا توسعه یافته و بشدت کیتینی می‌باشد.
دوره لاروی ۱۰۵ -۲۵ روز است.
| مراحل زندگی | تعداد سنین | طول دوره رشدی (روز) |
| لارو | تا ۱۳ سن لاروی | ۴۰ (تابستان) و ۱۶۰ (زمستان-بهار) |
سن آخر لاروی با استفاده از الیاف و مواد خورده شده در پشت دمبرگ‌ها و سوراخ‌های ایجاد شده در تنه پیله‌ای محکم به دور خود می‌تند.
شفیره
شفیره به رنگ شکلاتی مایل به قهوه ای درون پیله فیبری ساخته شده توسط لارو در درون تنه درخت تشکیل می‌شود. شفیره به طول ۵۰ تا ۵۹ میلیمتر و عرض ۲۰ تا ۴۰ میلیمتر می باشد. شفیره‌ها در ابتدا کرمی رنگ ولی بعدا قهوه‌ای می‌شوند. سطح آنها براق بوده و شبکه شیاری در روی بدن آنها مشاهده می‌شود
پیله شفیرگی: پیش شفیره + شفیره ۳۰-۲۱ روز
حشرات کامل
حشره کامل سرخرطومی حنایی
حشره بالغ به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای (حنایی) تا قهوه ای تیره و به طول ۳۰ تا ۳۵ میلیمتر و عرض ۱۰ میلیمتر است. پرونوتوم به رنگ قرمز حنائی و قسمت انتهایی خرطوم بلند و خمیده است، سر و خرطوم حدودا یک سوم طول بدن را تشکیل می‌دهند، شاخک، زانویی و شامل ۱۲ بند است که در انتها به یک ماسوی ۳ بندی ختم می‌شود. شاخکها طویل بوده و در موقع استراحت در داخل شیار روی خرطوم قرار می‌گیرند.
زمان بالغ شدن حشرات نر بین ۷۳-۵۴ روز و حشرات ماده بین ۹۰-۷۱ روز طول میکشد.
بعلت تدریجی بودن تخم ریزی در حشرات ماده نسل های این آفت شدیدا همپوشانی دارد و در طول سال میتوان مراحل مختلف زندگی آفت را مشاهده کرد. در شرایط فراوان این آفت حداکثر ۲ نسل کامل و یک نسل نا تمام دارد.
نحوه خسارت سرخرطومی حنایی
خسارت اصلی این آفت توسط مرحله لاروی است.
لاروها ضمن تغذیه از دستجات آوندی، جوانه مرکزی، غلاف‌های تازه و لیفی نشده کانال‌هایی در جهت مختلف (بالا و پایین) در تنه ایجاد می‌کنند.
لاروها از بافت دمبرگ نیز تغذیه می‌نمایند، در اثر تغذیه از دستجات آوندی درختان حالت تشنگی از خود نشان می‌دهند.
در نهایت باعث خشک شدن تاج درخت و افتادن درختان آلوده می‌شود.
تشخیص و شناسایی آلودگی
با توجه به نحوه خسارت و محل فعالیت آفت درک علائم خسارت و تشخیص وجود آفت و شناسایی درختان آلوده در مراحل اولیه آلودگی بسیار دشوار است.
زمانی علائم خسارت را درک میکنیم که درخت دچار خسارت شدید و جبران ناپذیر و یا مرگ گردیده است.
در درخت خرمای آسیب دیده و مورد حمله واقع شده ممکن است یکی از علائم زیر مشاهده شود:
- وجود تونل یا (سوراخ) متعدد در تنه درخت
- صدای جویدن و تغذیه لاروها به صورت صدای خراطی
- تراوش مایع قهوه ای رنگ از تونل ها
- ظهور بافت جویده شده همراه با بوی پوسیدگی و تخمیر شدگی در داخل یا اطراف تونل باز شده
- وجود شفیره خالی و افتاده و حشرات کامل مرده در حالت آلودگی شدید
- زرد و کج شدن وخشک شدن جوانه مرکزی
- شکستن تنه درخت و واژگون شدن تاج درخت در حالت آلودگی شدید یا طولانی بودن مدت آلودگی
علائم خسارت سرخرطومی حنایی خرما
- خروج شیره قهوه ای رنگ، بوی خاص و شنیدن صدای تغییه لاروها در داخل تنه ،لاروها از بافت های نرم و آبدار تغییه کرده و تمام مواد فیبری را بیرون می فرستند.
- زرد و خشک و کج شدن جوانه مرکزی و تاج درخت
- خالی شدن تنه درخت
- خشک شدن کل درخت و افتادن درختان آلوده
رفتارشناسی
حشرات کامل سرخرطومی حنایی در طول روز و اوایل شب فعال هستند و قادرند تا مسافت ۹۰۰ متر پرواز کنند.
- حشرات کامل سرخرطومی حنایی خرما در طول عمر خود بارها جفت‌گیری می‌کنند.
- حشرات ماده در طول عمر خود تخم ریزی می کنند که دارای دو اوج می‌باشد.
اکولوژی شیمیایی
بوی گیاه میزبان (بافت زنده مغز تنه درخت خرما) نقش کایرومون داشته و موجب جلب حشرات کامل سرخرطومی حنایی خرما می‌شود.
مدیریت تلفیقی آفت سرخرطومی حنایی
۱- پیشگیری و قرنطینه
۲- مبارزه‌های به باغی
- رعایت بهداشت باغ
- حذف پاجوش‌ها و تنه جوش‌ها و محل‌های امن تخمگذاری
- هرس و تکریب مناسب دمبرگ و همچنین حذف تنه جوش و پاجوش در ماه‌های سرد سال زیرا این آفت به دلیل کاهش دما پرواز حشره کامل متوقف می‌شود
- از ایجاد زخم بر روی نخیلات باید جلوگیری شود زیرا زخم‌های ایجاد شده باعث جلب حشرات کامل شده(محل نفوذ حشره کامل و تخمگذاری آفت بر روی زخم‌ها می‌شود)
- پانسمان زخم‌های روی درخت و محل هرس و به خصوص قطع تنه جوش و پاجوش با گچ، سیمان و یا سموم شیمیایی( ترکیب مسی)
- از آباری بی رویه نخلستان‌ها جلوگیری شود زیرا افزایش رطوبت احتمال آلودگی به آفت را افزایش می‌دهد
- عدم کاشت توام سایر محصولات با نیاز آبی بالا در نخلستان‌ها
- رعایت فاصله کشت و تراکم مناسب
- سوزاندن و از بین بردن بقایای آلوده و درختان آلوده غیر قابل درمان
- محلول پاشی تنه درختان سالم و آلوده حداقل دوبار در سال به منظور کنترل حشره بالغ و یا جلوگیری از تخم ریزی روی تنه
۳- شکار انبوه آفت توسط تله‌های فرمونی
۴- مبارزه شیمیایی
سوالات متداول درباره آفت سرخرطومی حنایی خرما
۱- مهمترین میزبان آفت سرخرطومی حنایی چه گیاهانی هستند؟
مهمترین میزبان‌ها عبارتند از: نارگیل در جنوب و جنوب شرقی آسیا، خرما در خاورمیانه و Phoenix canariensis (در اروپا).
۲- خسارت این آفت در چه مرحله‌ای است؟
خسارت اصلی این آفت توسط مرحله لاروی است. لاروها ضمن تغذیه از دستجات آوندی، جوانه مرکزی، غلاف‌های تازه و لیفی نشده کانال‌هایی در جهت مختلف (بالا و پایین) در تنه ایجاد می‌کنند. لاروها از بافت دمبرگ نیز تغذیه می‌نمایند، در اثر تغذیه از دستجات آوندی درختان حالت تشنگی از خود نشان می‌دهند و در نهایت باعث خشک شدن تاج درخت و افتادن درختان آلوده می‌شود.
