فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
کشت برنج رسم و رسوم خاص خود را دارد و جز جدایی ناپذیر از فرهنگ مردم در شمال ایران و در کشورهایی مانند ژاپن و اندونزی شده است. مراحل کاشت برنج از جوانه‌دار کردن بذر تا برداشت محصول حدود ۴ تا ۶ ماه طول می کشد.
آشنایی با مراحل کاشت برنج در شالیزارها
برنج یکی از قدیمی ترین و مشهورترین غذاهای روی کره زمین است تا جاییکه در ژاپن و اندونزی برنج خدای خود را دارد. در شمال ایران نیز کاشت برنج رسم و رسوم خاص خود را داشته و جز جدایی ناپذیری از فرهنگ مردم شده است.
اولین مرحله از مجموعه مراحل کاشت برنج، مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج است. کشاورزان مقداری بذر از محصول برنج سال قبل خود را در محلی خشک و مناسب و به دور از هرگونه آفات انباری و موش به صورت شلتوک یا خوشه نگهداری می‌کنند.
گاهی اوقات بعلت خرابی محصول، کمبود بذر و یا تغییر رقم محصول، بذر را از نقاط دیگر تهیه می‌نمایند و در سال جدید با انجام عملیات مخصوص، بذر سال قبل را جوانه‌دار کرده و بذر جوانه‌زده آماده کاشت در زمین خزانه می‌شود.
عملیات جوانه‌دار کردن بذر برای کاشت برنج
بذر برنج ذخیره شده در موقع کاشت باید ابتدا مراحل آمادگی را طی کند. به بذر برنج شلتوک گفته می شود.ابتدا کشاورزان شلتوک‌هایی که از سال قبل نگه داشته‌اند را داخل آب و نمک می‌ریزند. بذرهای سبک روی سطح آب می‌آیند و بذرهای سنگین‌تر ته نشین می‌شوند. بذرهای سبک ارزش کاشت ندارند و باید دور ریخته شوند.
بذرهای سنگین‌تر را برای مراحل بعدی با آب شسته و داخل گونی‌های مناسب می‌ریزند و گونی‌ها را داخل آب می‌گذارند و چند روز زمان می‌دهند البته تمامی حجم کیسه را از بذر پر نمی‌نمایند.
چون بذور در اثر جذب آب ازدیاد حجم پیدا می‌نمایند و ممکن است کیسه در اثر این عمل پاره شود. در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف، آب اضافه می‌کنند زیرا آب بوسیله جذب شدن توسط بذور کاهش می‌یابد و یا ممکن است از کنار و یا کف ظرف نشت نماید.
بعد از ۲ یا ۳ روز که گونی‌ها داخل آب قرار داشتند آن‌ها را خارج کرده و بذرهای داخل گونی را روی زمین یا حصیر می‌ریزند و روی آن را با پارچه نمدی می‌پوشانند. از آن زمان حدود یک هفته طول می‌کشد تا بذرها جوانه زده و آماده کاشت در زمین کشاورزی‌ای به اسم “خزانه” شوند.
مدت زمان لازم برای جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دمای محیط از ۲ تا ۸ روز متفاوت است. هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدتی که بذر می‌تواند جوانه‌دار شود کاهش می‌یابد. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه‌درا شدن بذر ۱۲ درجه سانتی‌گراد و حداکثر ۲۵ درجه سانتی‌گراد است.
فرودین‌ماه زمان کاشت برنج است و مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج نیز از اوایل فروردین شروع شده و حدود ده روز زمان می‌برد.
آماده نمودن خزانه برای کاشت برنج
در نقاط مختلف کشور کاشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود. اما در اکثر مناطق کشور کاشت برنج به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیز کشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود.
خزانه قسمت کوچکی از زمین کشاورزی است که بذرهای جوانه‌دار شده را درون آن می‌کارند تا تبدیل به نشاء شوند. از آنجایی که کاشت برنج در ایران عموماً به روش نشائی انجام می‌شود، کشاورزان از حدود ۶ ماه قبل از عملیات جوانه‌دار کردن بذرها، یعنی پاییز، عملیات آماده کردن قطعه زمین کشاورزی موسوم به خزانه را انجام می‌دهند.
زمینی که برای خزانه انتخاب می‌گردد باید در اواخر پاییز به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شخم زده شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بریزند، سپس آنرا کاملاً با خاک مخلوط نمایند. مجدداً زمین را شخم زده و تمامی سنگ و کلوخ‌های سطح خاک را جمع‌آوری می‌کنند.
سپس مقداری کود ازته و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم) به زمین می‌دهند، پس از انجام این عمل بوسیله ماله یا وسایل دیگر که کاملاً صاف است سطح زمین را هموار و یکنواخت می‌نمایند، بعداً زمین را به عرض ۲/۵ تا ۳ متر و به طول ۵ تا ۱۰ متر مرزبندی می‌نمایند.
بدین ترتیب زمین خزانه آماده کاشت بذرهای جوانه‌دار می‌شود. در آخر نیز اطراف خزانه را با جوی آب احاطه کرده تا بتوان درون خزانه آب نگهداری کرد.
مرحله کاشت بذرهای جوانه‌دار برنج در خزانه
مرحله کاشت بذر جوانه‌دار در خزانه از همان اوایل فروردین و بعد از مرحله جوانه‌دار کردن انجام می‌شود. در این مرحله داخل خزانه را با حدود ۳ سانتی‌متر آب پر کرده و بذرهای جوانه‌دار را با دست روی سطح خاک می‌ریزند. می‌توان برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و دور نگه داشتن جوانه‌ها از دید پرندگان روی آن‌ها را با کلش سوخته پوشاند.
همچنین روی سطح خزانه را برای جلوگیری از ورود سرما با نایلون می‌پوشانند و در طول روز قسمتی از آن را باز می‌کنند تا دما متعادل شده و اکسیژن نیز وارد خزانه شود. حدوداً ۲۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشد تا نشاء رشد کاملی کرده و برای کاشت در زمین اصلی آماده شود.
زمانی را می‌گوییم نشاء رشد کافی کرده که حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر قد داشته و ۴ یا ۵ برگ داشته باشند. در مدت رشد نشاءها باید آب داخل خزانه را حداقل روزی یک مرتبه کنترل نمود. همچنین در این مدت می‌توان برای تامین مواد غذایی خزانه از کودهای دامی، آلی و معدنی نسبت به مساحت خزانه مورد نظر استفاده کرد.
کودهای شیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات را هر کدام به میزان مناسب می‌توان به سطح خزانه افزود. کود فسفره را قبل از کاشت بذر در خزانه به زمین می‌دهند.
علفهای هرز خزانه را باید مرتباً وجین کرد و از بین برد. هر روز باید کنترل خزانه بدقت انجام گیرد تا مورد حمله آفاتی از قبیل پرندگان، مگس خزانه و غیره قرار نگیرند و همچنین عاری از بیماری های مختلف باشد. در صورت مشاهده تراکم علفهای هرز و همچنین آفات و بیماریها باید بطور مناسبی سطح خزانه را سمپاشی نمود.
آماده کردن زمین اصلی یا شالیزار برای کاشت برنج
قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرت‌ها می‌نمایند.
از عملیات دیگری که قبل از کاشت برنج در زمین اصلی انجام می‌گیرد پاک کردن زمین از کاه و کلش و اجسام خارجی دیگر می‌باشد.
شخم شالیزار در دو نوبت انجام می‌گیرد
نوبت اول؛ در پاییز یا اواخر زمستان و نوبت دوم به وسیله تیلر که در بهار انجام می‌گیرد. شخم دوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام می‌گیرد. پس از آن عمل تسطیح و ماله‌کشی که «پیشکاول» نیز نام دارد انجام گرفته و سطح زمین کاملاً هموار می‌گردد.
به عمل صاف کردن زمین در بعضی نقاط شمال «لت زدن» نیز می‌گویند. عمل لت زدن باید بدقت انجام گیرد تا سطح زمین کاملاً صاف و یکنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمین یکسان باشد.
مرحله انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی
عمل انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت را نشاءکاری می‌نامند. بعد از اینکه بذرها حدود ۲۰ سانتی‌متر رشد نموده و هر بذر ۴ یا ۵ برگ داشت، نشاها باید از زمین خزانه به آرامی و با دست کنده شده و برای کاشت به زمین اصلی برده شوند.
برای کندن نشاءها از خزانه باید اول زمین خزانه را آبیاری کرد تا نشاءها به راحتی از خاک جدا شوند و آسیبی به ریشه آن‌ها وارد نشود. نشاءها به دقت و آرامی از داخل خزانه کنده می‌شوند و علفهای هرز آن جدا می‌گردند.
از مهمترین علفهای هرزی که در این مرحله در خزانه زیاد دیده می‌شود علف هرز مهم شالیزار به نام سوروف است. که در مراحل اولیه رشد خود بسیار شبیه نشاء‌های برنج بوده و تنها کشاورزان با تجربه می‌توانند آن را از برنج تشخیص داده و از نشاء جدا نمایند.
مرحله نهایی کاشت برنج، کاشت نشاء در زمین اصلی
نشاءها به صورت چندتایی کاشته شده و تعداد نشاءهایی که کنار هم قرار داده می‌شوند و همچنین فاصله هر دسته از نشاء از دسته‌های مجاور به نوع نشاءها بستگی دارد. در اصل فاصله کاشت نشاءها بسته به نوع برنج متفاوت است. نشاء برنج‌هایی که محصول بیشتری می‌دهند با فاصله بیشتری از هم کاشته می‌شوند.
نشاء کارها، برنج را در جلوی خود کاشته و بتدریج به عقب حرکت می‌نمایند تا علاوه بر تسریع در عمل نشاءکاری از لگدکوب شدن نشاءها جلوگیری بعمل آید.
در هنگام نشاءکاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد زیرا آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت می‌شود. همچنین وجود آب بعنوان یک قیم برای نشاء بوده و از خوابیدن نشاءها جلوگیری می‌نماید.
بعد از کاشت باید به زمین شالیزار کود شیمیایی افزود. کودهایی که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، اوره و فسفات آمونیوم (هر کدام به مقدار مناسب) می‌باشند.
سوالات متداول درباره نحوه کشت برنج
۱) کشت برنج شامل چند مرحله است؟
عملیات جوانه‌دار کردن بذر برای کاشت برنج، کاشت بذرهای جوانه‌دار برنج در خزانه، آماده کردن زمین اصلی یا شالیزار، انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی و کاشت نشاء در زمین اصلی.
۲) چه موقع بذرهای جوانه‌دار برنج را در خزانه باید کاشت؟
کاشت بذر جوانه‌دار در خزانه از همان اوایل فروردین و بعد از مرحله جوانه‌دار کردن انجام می‌شود. در این مرحله داخل خزانه را با حدود ۳ سانتی‌متر آب پر کرده و بذرهای جوانه‌دار را با دست روی سطح خاک می‌ریزند.
۳) منظور از نشاءکاری چیست؟ چه زمانی انجام می‌گیرد؟
عمل انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت را نشاءکاری می‌نامند. بعد از اینکه بذرها حدود ۲۰ سانتی‌متر رشد نموده و هر بذر ۴ یا ۵ برگ داشت، نشاها باید از زمین خزانه به آرامی و با دست کنده شده و برای کاشت به زمین اصلی برده شوند.
