فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
سبززدایی میوه مرکبات
معمولا مصرف کنندگان مرکبات، میوه‌های نارنجی خوشرنگ را پسندیده و حتی مایل به پرداخت مبلغ اضافی برای خرید آنها هستند. میوه‌های سبز رنگ، از دیدگاه برخی مصرف کنندگان نارس بوده و انتظار قیمت‌های پایینتری برای آنها دارند. به همین دلیل در میان خصوصیات ظاهری، رنگ پوست مهمترین عامل تعیین کنندهی بازارپسندی میوه است.
رنگ جذاب گوشت میوه را نیز نباید نادیده گرفت و به ویژه در صنعت آبمیوه‌گیری معیاری برای تعیین درجه و قیمت آبمیوه در نظر گرفته می‌شود. از طرفی در برخی سالها در شرایط اقلیمی خاص شمال ایران و یا جنوب کشور ممکن است شرایط برای رنگ گیری مناسب میوه فراهم نشود. در آب و هوای گرمسیری شکست رنگ سبز میوه‌های مرکبات تنها در زمان رسیدگی اتفاق می‌افتد.
شرایط ایده‌آل برای تشکیل رنگ جذاب در پوست میوه‌ی مرکبات، وجود شرایط آب و هوایی خشک با شبهای خنک و روزهای گرم طی رسیدگی است. وجود دمای زیر ℃ ۱۳ در شب موجب آغاز تشکیل رنگ مطلوب می‌شود. این درحالی است که رنگ پوست میوه‌های مرکبات شاخص قابل اعتمادی برای میزان رسیدگی داخلی نیست.
مرکبات رشد یافته در نواحی گرمسیری اغلب در هنگام رسیدگی سبز هستند در حالیکه کیفیت خوراکی قابل قبولی دارند. توسعه رنگ به وسیله عوامل مختلفی از جمله بلوغ میوه، تغذیه درخت، نوع پایه، شیوه‌های (عملیات) کاشت، میزان دسترسی به آب و دما است.
رنگ میوه همچنین به شرایط آب و هوایی و گیاهان پوششی باغ بستگی دارد. بطور مثال، افزایش رنگ پوست میوه‌ی پرتقال والنسیا در قطعات با گیاهان پوششی بیش از زمین عاری پوشش بود. در این میان دما و رطوبت نسبی بالا نقش مهمتری داشته و مانع رنگ گیری پوست می‌شود. اگرچه ممکن است ویژگی‌های کیفی داخلی میوه قابل پذیرش باشد.
اخیرا مصرف کنندگان محلی تا حدودی این موضوع را پذیرفته اند، و به طعم و میزان آب‌داری میوه اهمیت بیشتری نسبت به ظاهر می‌دهند. بنابراین مشکل خاصی در عرضه‌ی این میوه‌ها در بازار محلی وجود ندارد. در مقابل بسیاری از مصرف کنندگان غیربومی در کشور و یا در کشورهای وارد کننده مرکبات، رنگ پوست را مرتبط با طعم و مزه داخلی میوه می‌دانند و معتقدند پرتقال، نارنگی، گریپ فروت و لیمو با پوست سبز نارس بوده و قابلیت مصرف ندارند. تقاضا در این بازارها بیشتر برای مرکبات با رنگ گیری کامل است.
از تیمارهای مختلف پس از برداشت (قبل از انبارش مرکبات) روی میوه‌های مرکبات، به منظور به تاخیر انداختن پیری، به حداقل رساندن پوسیدگی و بهبود کیفیت ظاهری و قابلیت عرضه به بازار استفاده می‌شود. سبززدایی از جمله این تیمارها بوده که عمدتا برای بهبود رنگ انجام می‌شود.
مقادیر کم اتیلن می‌تواند به میوه نفوذ کند اما نیاز به مدت طولانی‌تر قرارگیری در معرض اتیلن دارد تا به اندازه کافی سبززدایی شود. بعضی ارقام نارنگی تنها می‌تواند برای مدت کوتاه به دلیل ایجاد صدمات پوستی و مشکلات پوستی سبززدایی شوند.
هدف از سبززدایی
این عملیات برای میوه‌ی انواع مرکباتی که بخش خوراکی (گوشت) آنها رسیده، اما هنوز پوست سبز است ضرورت دارد. هدف این است که به طریقی بتوان رنگ پوست را از سبز به زرد تغییر داد تا میوه قابل پذیرش‌تری برای فروش و عرضه با بازار فراهم شود. با قرار دادن میوه‌ها در معرض اتیلن، رسیدن به این هدف امکان پذیر است.
خوشبختانه اتیلن فقط روی ظاهر میوه تاثیر داشته و طعم و مزه مرکبات را تغییر نمی‌دهد. این عملیات بطور عملی در ارقام دیررس مرکبات مثل والنسیا و نارنگی مورکات استفاده می‌شود. فقط در میوه‌ی مرکبات که بطور طبیعی تحت شرایط تنش ملایم مثل شبهای سرد سبززدایی می‌شوند نیاز به چنین عملیاتی احساس نمی‌شود.
زمان سبززدایی
عمل سبززدایی با اتیلن باید بلافاصله بعد از برداشت انجام شود. بهتر است سطح میوه در این زمان مرطوب باشد. اگرچه در برخی میوه‌ها چون گریپ فروت در صورت مرطوب بودن پوست، سبززدایی به خوبی انجام نخواهد شد. باید توجه نمود درصورت پوشش میوه با واکس، حتما اتیلن قبل از واکس زنی بکار برده شود.
تاثیر سبززدایی در کیفیت میوه
آزمایشهای انجام شده روی میوه‌هایی که سبززدایی شده‌اند نشان داده است که کاربرد اتیلن تاثیر سوئی در میزان قند و اسیدیته میوه ندارد. همچنین ترکیباتی چون ویتامین ث، فنل‌ها، فلاونوئیدها و در کل فعالیت آنتی اکسیدانی که برای سلامتی مفیدند کاهش نمی‌یابند. اتیلن عوامل ایجاد بدطعمی چون ترکیبات فرار را در میوه افزایش نمی‌دهد.
برخی از اثرات منفی ناشی از سبززدایی شامل افزایش تنفس میوه است که گاهی به دو برابر افزایش می‌یابد. تنفس بیش از حد میوه به‌ویژه در پوست سبب مصرف ترکیبات مفید میوه می‌شود. در میوه‌های سبززدایی شده، مقدار کمی ترکیبات الکلی تولید می‌شود که ممکن است به میوه طعم الکلی بدهد.
بنابراین به سادگی نمی‌توان تصمیم گرفت که آیا مرکبات سبززدایی شوند یا نشوند. این مسئله به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهمترین آنها تقاضای بازار و مدت انبارش میوه است. در سالهای اخیر افزایش رقابت در بازارهای جهانی و سطح آگاهی مردم از ارزش غذایی میوه، سبب شده است تا به تدریج مصرف کنندگان سلامت و ارزش غذایی میوه را به ظاهر آن ترجیح دهند.
پس نباید فراموش کرد که به هیچ قیمتی نباید کیفیت داخلی میوه را فدای ظاهر میوه نمود. امروزه به‌ویژه در کشورهای پیشرفته، پرورش دهندگان نیز همپا با مصرف کنندگان سعی در افزایش کیفیت تغذیه‌ای و طعم میوه‌ها دارند.
آسیبهای احتمالی به میوه در اثر سبززدایی
اتیلن بعنوان تشدید کننده پیری، سبب تخریب بافتهای میوه شده و به دنباتل آن احتمال پوسیدگی میوه را افزایش داده و سبب سست و جداشدن تکمه ته میوه (کاسه گل و نهنج) می‌شود. جداشدن تکمه، ایجاد منفذی نموده که راه را برای نفوذ عوامل پوسیدگی قارچی (کپکهای سبز و آبی) به درون میوه هموار می‌کند. به همین دلیل پوسیدگی دمگاه (دیپلودیا) و آنتراکنوز دو آسیب اصلی است که طی سبززدایی افزایش می‌یابد. آنتراکنوز ممکن است در صدمات پوستی گسترش یافته و تولید زخمهای سفت، آبسوخته و خشک کند.
مشخص شده که وقوع پوسیدگی در غلظتهای بالای اتلین افزایش می‌یابد. نباید چنین تصور نمود که سرعت سبززدایی با غلظتهای بالاتر از ۱۰ پی‌پی‌ام اتیلن افزایش می‌یابد. نتایج تحقیقات نشان داده است که کاربرد اتیلن با غلظتهای بالای ۲۰ پی‌پی‌ام سبب پیری میوه، از دست دادن تکمه و در بعضی موارد اختلال فیزیولوژی می‌شود.
مدت زمان سبززدایی نیز اثر مستقیم روی پوسیدگی دارد. تیمار طولانی‌تر به همان میزان تعداد بالاتر میوه‌های پوسیده را ایجاد می‌کند. باید توجه نمود که در نارنگی‌ها، چنانچه سبززدایی بیش از ۳۶ ساعت زمان ببرد به پوسیدگی آنتراکنوز حساستر می‌شوند.
بهبود رنگ پوست با روشهای دیگر
علاوه بر استفاده از اتیلن و اتفن، از روشهای دیگری نیز ممکن است برای بهبود رنگ مرکبات استفاده شود. تابش نور قرمز موجب تسریع در گسترش کلی رنگ و همچنین افزایش رنگدانه‌ی کاروتنوئید می‌شود.
قرارگیری پرتقال هاملین در برابر اشعه‌ی فرابنفش باعث شکست رنگ میوه می‌شود. خوشبختانه ترکیبات مفید میوه بطور مستقیم به وسیله اشعه فرابنفش تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند.
سوالات متداول درباره سبززدایی میوه مرکبات
۱) منظور از سبززدایی چیست؟
معمولا مصرف کنندگان مرکبات، میوه‌های نارنجی خوشرنگ را پسندیده و حتی مایل به پرداخت مبلغ اضافی برای خرید آنها هستند. میوه‌های سبز رنگ، از دیدگاه برخی مصرف کنندگان نارس بوده و انتظار قیمت‌های پایینتری برای آنها دارند. به همین دلیل در میان خصوصیات ظاهری، رنگ پوست مهمترین عامل تعیین کنندهی بازارپسندی میوه است.
مرکبات رشد یافته در نواحی گرمسیری اغلب در هنگام رسیدگی سبز هستند در حالیکه کیفیت خوراکی قابل قبولی دارند. توسعه رنگ به وسیله عوامل مختلفی از جمله بلوغ میوه، تغذیه درخت، نوع پایه، شیوه‌های (عملیات) کاشت، میزان دسترسی به آب و دما است.
اخیرا مصرف کنندگان محلی تا حدودی این موضوع را پذیرفته اند، و به طعم و میزان آب‌داری میوه اهمیت بیشتری نسبت به ظاهر می‌دهند. بنابراین مشکل خاصی در عرضه‌ی این میوه‌ها در بازار محلی وجود ندارد. در مقابل بسیاری از مصرف کنندگان غیربومی در کشور و یا در کشورهای وارد کننده مرکبات، رنگ پوست را مرتبط با طعم و مزه داخلی میوه می‌دانند و معتقدند پرتقال، نارنگی، گریپ فروت و لیمو با پوست سبز نارس بوده و قابلیت مصرف ندارند. تقاضا در این بازارها بیشتر برای مرکبات با رنگ گیری کامل است.
از تیمارهای مختلف پس از برداشت (قبل از انبارش) روی میوه‌های مرکبات، به منظور به تاخیر انداختن پیری، به حداقل رساندن پوسیدگی و بهبود کیفیت ظاهری و قابلیت عرضه به بازار استفاده می‌شود. سبززدایی از جمله این تیمارها بوده که عمدتا برای بهبود رنگ انجام می‌شود.
۲) چه زمانی باید عملیات سبززدایی انجام شود؟
عمل سبززدایی با اتیلن باید بلافاصله بعد از برداشت انجام شود. بهتر است سطح میوه در این زمان مرطوب باشد. اگرچه در برخی میوه‌ها چون گریپ فروت در صورت مرطوب بودن پوست، سبززدایی به خوبی انجام نخواهد شد. باید توجه نمود درصورت پوشش میوه با واکس، حتما اتیلن قبل از واکس زنی بکار برده شود. این عملیات برای میوه‌ی انواع مرکباتی که بخش خوراکی (گوشت) آنها رسیده، اما هنوز پوست سبز است ضرورت دارد. هدف این است که به طریقی بتوان رنگ پوست را از سبز به زرد تغییر داد تا میوه قابل پذیرش‌تری برای فروش و عرضه با بازار فراهم شود. با قرار دادن میوه‌ها در معرض اتیلن، رسیدن به این هدف امکان پذیر است.
منبع: فتوحی قزوینی، فتاحی مقدم (1395)، پرورش مرکبات در ایران.
