هرس و تربیت درخت انار

تربیت درخت انار

هرس يا تربيت درخت انار به كليه عمليات حذف سرشاخه‌ها، پاجوش‌ها، نرك‌ها و شاخه‌های خشك و اضافی به منظور شكل دادن، افزايش كميت و كیفيت توليد و ايجاد تعادل بين قسمت‌های هوايی درخت و ريشه اطلاق می‌گردد.

انجام هرس درختان به منظور توليد و حفظ شاخه‌های ميوه‌دهنده، افزايش نفوذ نور خورشيد به مركز درخت، كمك به رشد گياه و توليد ميوه با توجه به فواصل و فضاي درخت، ايجاد توازن بين تاج و ريشه درخت، حذف شاخه‌های پايينی در تماس با خاك انجام می‌شود.

انار درختی است که در سال‌های اولیه پس از کاشت رشد سریعی داشته و در صورت برخورداری از شرایط مناسب از سال سوم به بار می‌نشیند. تولید پاجوش فراوان از ویژگی‌های این درخت است، مراقبت از فرم گیری صحیح اسکلت این درخت در سال‌های اولیه و حذف مستمر پاجوش‌ها و شاخه‌‌های نرک و سربرداری از درخت در سال‌های پس از بلوغ، جهت ممانعت از رشد طولی درخت و توجه به آفتاب سوختگی محصول از نکات مهم در هرس درختان انار است.

در باغات نوین توجه به مکانیزاسیون و کاهش هزینه‌های کارگری از نکات اساسس در تربیت درختان است. واقعیت این است که در اقلیم گرم ایران با شدت تابش بالا آفتاب سوختگی میوه انار از معضلات دایر در باغات انار می‌باشد. چاره این معضل حفاظت از میوه‌‌ها در سایه انداز شاخ و برگ‌های درخت است.

مسئله‌ای که ضمن جلوگیری از تبخیر آب موجود در میوه از آفتاب سوختگی پوست آن نیز جلوگوری می‌کند، تراکم بالای درختان و فاصله کاشت نزدیک آنها از عوامل کاهش این خسارت است.
هرس در تربيت درختان و نگهداري انارستان اهميت زيادي دارد؛ زيرا درخت انار پاچوش هاي فراوان توليد می‌كند كه اگر هرس نشود، درخت‌ها و بوته‌های پر پشت و انبوهی باغ را فرا می‌گيرد، بدون اينكه بهره‌ای عايد باغدار گردد. در هرس درختان انار رعايت موارد زير ضروری است :

در هنگام هرس درختان انار بايد دقت نمود تا شاخه‌های بارده به طور نرمال در سطح جانبی تاج درخت توزيع شود. اين كار باعث می‌شود تا ميوه‌ها ضمن استفاده از نور و هوای مناسب و كافی، از مواد غذايی يکنواخت در اطراف تاج نيز استفاده كنند. مسئله مهم ديگر در هرس درختان انار، شناخت شاخه‌های بارده و محل ظهور جوانه گل می‌باشد.

گل‌ها روی شاخه‌های یک ساله و شاخه‌های چند ساله موسوم به اسپور كه 3يا 4 سال متوالی گل توليد مي‌کنند، تشکیل می‌شوند؛ پس حفظ اسپورها و شاخه‌های سال جاری به منظور باروری درخت در سال آينده بسيار مهم است. هرس مناسب در کیفیت و كميت محصول و همچنين باردهی زودتر درختان جوان موثر است.

معایب عدم انجام هرس انارستان به ویژه باغ‌های قديمی و با مديريت نادرست عبارتند از:
– پاجوش‌های فراوان
– کل باغ را درختان بلند و انبوه، فرا خواهند گرفت و بین ردیف‌ها در اثر همپوشانی آنها در قسمت بالای درخت، منظره‌ی تونل مانند پیدا می‌کند.
– بهره‌ای از باغ عايد باغدار نمی‌شود.
– محل مناسبی برای تکثیر آفت‌ها از جمله شته انار ایجاد می‌شود.
– نسبت چوب به برگ (اندام فتوسنتز کننده) در درختان هرس نشده افزایش می‌یابد.
-هزینه‌های کارگری و قیمت تمام شده محصول افزایش می‌یابد.

تربيت و هرس درخت انار در طول عمر هر درخت، شامل كلیه‌ عمليات زیر می‌باشد که در دو بخش هرس فرم و هرس باروری انجام می‌شود:
• سربرداري
• محدودكردن تعداد تنه‌ها به 4-1 تنه
• حذف شاخه‌های پايينی، خشک و اضافی
• حذف نرك‌ها، پاجوش‌ها و تنه جوش‌ها
• ايجاد تعادل بين قسمت‌های هوايی درخت و ريشه

سربرداری

هر چند روش سربرداری انار متناسب با سن درخت و الگوی کشت متفاوت است، ولی در هرس زمستانه باید این نکته را مد نظر داشت که ارتفاعی مناسب با سن را برای درخت انتخاب و بر اساس آن الگو، درخت را فرم دهی نمود.

سربرداری درختان انار به دو روش سربرداری جزئی(هرس سبک) و سربرداری کامل (هرس سنگین) انجام می‌شود.
در روش سربرداری جزئی، نوک و یا بخش انتهایی شاخه‌های کهنه و ناسالم قطع می‌شوند. اینکار موجبات رشد جوانه‌های تازه و جدید را در زیر محل برش فراهم آورده و با گذشت زمان، می‌تواند سبب رشد انبوه و پرُ پشتی شاخه‌های درخت انار شود.
در سربرداری کامل، شاخه‌هایی که از نظر فرم و اندازه نامطلوب بوده، رشد نامتناسب دارند و با درخت زاویه‌ای نامناسب تشکیل داده‌اند، کاملاًً از تنه جدا می‌شوند. از مزایای شیوه سربرداری کامل، میتوان به تقویت و بزرگتر شدن اندازه درخت از نظر حجمی و کاهش ارتفاع درخت انار اشاره داشت. ناگفته نماند که برای سربرداری درختان انار، اغلب از ترکیب دو روش یاد شده در بالا بهره می‌برند

مزایای سربرداری شاخه‌های درخت انار

• کاهش هزینه‌های اضافی در امر نگهداری و تغذیه درخت انار
• حفظ آراستگی و فرم ایده آل، برای داشتن درختی زیبا، متناسب و بارده
• حفظ سلامت و افزایش طول عمر درخت انار
• دستیابی به تهویه و نورگیری ایده آل و در نتیجه، کاهش بیماری، افزایش باردهی و بهبود کیفیت میوه تولیدی
• حفظ تناسب حجمی ما بین ریشه، شاخه‌ها و برگ‌ها، به دلیل ایجاد تعادل منطقی در ساختار فیزیکی و فرم درخت انار
• حذف شاخه‌های کم بارده و مزاحم درخت انار
• کنترل ارتفاع و جلوگیری از رشد بی رویه درخت انار
• راحتی در امر برداشت میوه
• جلوگیری از رشد ارتفاعی درخت انار؛ که نه تنها نقشی در افزایش باردهی درخت ندارد، بلکه موجب کاهش باردهی و همچنین تولید انارهای کم آب و آفتاب سوخته می‌شود.

حذف شاخه‌های پايينی، خشک و اضافی

هرس درخت انار، برای حذف شاخه‌های اضافی و معیوب و به منظور افزایش رشد، افزایش باروری و سلامت درخت انجام می‌شود. شاخه‌های درخت انار، علاوه بر اینکه محل رویش برگ‌ها و گل‌ها هستند، نقش بسیار مهمی در مقاومت گیاه در برابر فشارهای بیرونی مانند باد، طوفان و یخبندان و همچنین نگهداری میوه‌های درخت انار دارند.
لذا هنگام هرس باید به نکات مهم زیر توجه داشته و شاخه‌های درخت را به مقدار لازم و با احتیاط کافی قطع نمایید:
اگر می‌خواهید یک شاخه را بطور کامل حذف کنید، باید از پایینترین قسمتی که شاخه به تنه متصل است، آن را برش دهید و سعی نمایید هیچ قسمتی از شاخه روی تنه باقی نماند. حذف کامل شاخه موجب می‌شود بافت زخم خورده، سریع تر ترمیم شده و بیماری به تنه درخت نفوذ نکند. اگر برش بطور ناصحیح انجام شود، زائده‌ای از شاخه قطع شده بر روی درخت باقی خواهد ماند که ناخنک یا مهمیز نامیده می‌شود و به دلیل فقدان رشد، پس از مدتی می‌میرد و مورد حمله شدید انواع قارچ‌ها و باکتری‌های گنده رو، قرار می‌گیرد و دچار پوسیدگی می‌شود. پوسیدگی به مرور در طول زائده پیشروی کرده به درون تنه درخت می‌رسد و در نتیجه پس از چند سال درخت را پوک و توخالی می کند.

-اگر قطر شاخه قطع شده بیشتر از ۳ سانتیمتر باشد، سطح بریده شده باید با چسب باغبانی حاوی سم قارچکش پوشانده شود.

هرچه زاویه شاخه با تنه بیشتر بوده و به ۹۰ درجه نزدیک تر باشد، شاخه قویتر بوده و رشد بهتری دارد. لذا زمانی که می‌خواهید از بین چند شاخه، شاخه‌ای را از روی درخت حذف کنید، سعی کنید ابتدا شاخه‌هایی را حذف کنید که با تنه زاویه کمتری دارند و ضعیف‌تر هستند.
شاخه‌های کج و نافرم و یا بهم چسبیده حتما باید حذف شوند؛ چون هم سایه انداز شاخه‌های دیگر هستند و هم مزاحم رشد سایر شاخه‌ها می‌شوند. در این حالت باید با فکر عمل کرد و شاخه ای که بهترین موقعیت مکانی برای درخت پیدا می کند را نگه داشت و شاخه نافرم را حذف نمود.

سعی کنید شاخه‌های شکسته و خشک شده را پس از بریدن بسوزانید؛ زیرا بسیاری از بیماری‌ها و آفات در این شاخه‌ها زمستان گذرانی می کنند. هنگام هرس، از حذف و صدمه زدن به میخچه‌های درخت انار خودداری نمایید.

قطع یکباره شاخه‌های کلفت و سنگین موجب صدمه رساندن پوست و چوب تنه درخت می‌شود؛ لذا این شاخه ها را در ۳ مرحله از تنه جدا نمایید. در مرحله اول، در فاصله حدود ۱۰ سانتیمتری از تنه درخت، یک سوم تا نصف قطر شاخه را از پایین برش دهید.

در مرحله دوم، چند سانتیمتر عقب‌تر و یا جلوتر از محل برش پایینی، شاخه را از بالا به پایین برش داده و شاخه را بطور کامل از درخت جدا نمائید. در مرحله سوم، با یک برش، شاخه را از انتها و محل اتصال آن به تنه، قطع کنید.

خشکه گیری (حذف شاخه های خشک درخت انار) باعث رشد بهتر و باردهی بیشتر درخت انار می‌شود و همچنین از ریز برگی درخت انار جلوگیری می‌کند. جهت خشکه گیری انار باید به نکات زیر توجه داشت:
– در زمان سبزینگی که تفاوت شاخه خشک و زنده مشخص می باشد، نسبت به عملیات خشکه گیری و حذف شاخه های خشک درخت انار اقدام کنید.

– خشکه گیری را از دو سانت (دو انگشت) بالای قسمت خشک شده انجام دهید.

– در زمان گلدهی، به هیچ عنوان خشکه گیری در درختان انار انجام نشود.

-بعد از گلدهی و در زمان گردویی شدن میوه انار، خشکه گیری بلامانع می‌باشد.

حذف نرکها، پاجوشها و تنه جوشها

نرك ها شاخه های چوبی هستند كه بصورت عمود از روی شاخه‌های فرعی رشد ميكنند. اين شاخه های چوبی، فاقد جوانه گل بوده و باروری ندارند. از آنجا كه جوانه گل انار بر روي شاخه های ۱ تا ۴ ساله ميروید، با دقت در شاخه هاي فرعي عمودی كه فاقد گل ميباشند، ميتوان نركها را شناسايی و حذف نمود.

هرس فرم

اهداف در هرس فرم درخت انار عبارتند از:
-کاهش از هزينه توليد و كوتاه نگهداشتن درخت انار
-مكانيزاسيون در باغ (استفاده از ماشين آلات) و استقامت و پايايي درخت
-افزايش كميت وكيفيت محصول
-افزايش راندمان
انوع هرس فرم عبارت است از:
I يا تک تنه (تاج آويزان)،V يا دو تنه، W يا سه تنه، چهار تنه جامي، بادبزنی.

هرس باردهی

هدف از هرس باردهی آن است که با تقویت اعضای بارور، تضعیف اعضای خیلی قوی، محدود ساختن رشد اندامهای رویشی، تبدیل جوانه‌های چوبی به گل (در بعضی از درختان) و اعمالی از این قبیل، باردهی درخت کنترل و اندامهای بارور، به سمت تولید محصول مرغوب هدایت شوند.

در این هرس، علاوه بر حذف پاجوشها، تنه جوشها، نرك ها، شاخه‌های خشك شده و بيمار، نسبت به قطع سرشاخه های چوبی و حذف جوانه انتهايي اقدام می‌كنند. برداشتن پوست شاخه یا خم کردن آن و هرس برگ، گل، میوه و ریشه، چون به نحوی در باروری درخت تاثیر دارند، همگی به عنوان هرس باردهی معرفی می‌شوند.
هرس باردهی به دو نوع کلی تقسیم بندی می‌شود:
۱- هرس سبز یا تابستانه (برای حذف پاجوشها، شاخه های پر رشد، نرکها و شاخه های خشک)
هرس تابستانه يا هرس سبز به منظور هدايت درخت براي توليد جوانه هاي جانبي و رويش جوانه گل و برگ برروي آنها، در اواسط تابستان انجام ميشود.

۲ -هرس خشک یا زمستانه (برای حذف شاخه های شکسته، خشک، مریض، تودرتو و سربرداری)
هرس خشك در زمان خواب درختان انار يعنی ماه‌های بهمن و اسفند انجام می‌شود؛ البته بهتر است هرس خشک، کمی قبل از بيدارشدن درختان انجام شود. هرس خشک شامل حذف شاخه‌هاي اضافی، خشك و سرمازده می‌باشد.

هرس گل

بعد از گل دادن درخت انار علاوه بر گلهای غيرمثمر انار كه به طور طبيعی بعد از مدتی ميريزند، بخش عمده‌ی گلهای مثمر نيز به صورت طبیعی و یا در اثر شرایط یا عوامل ناخواسته‌ی محيطی از دست ميروند؛ بنابراین هرس گل های سری اول و دوم در مديريت باغهای انار، جايگاهی ندارند، اما توصيه ميشود كليه گلهايی كه از اوايل شهريور روی درخت ظاهر مي‌شوند، حذف شوند؛ چون اين گلها علاوه بر داشتن دوره رشد کوتاه، به ميوه تبديل نميشوند و فقط در زمان حضور روی درخت، باعث اتلاف قسمتی از مواد غذايي و آب می‌شوند.

اگر گل های ایجادی بر روی نهال انار در سال های اول و دوم حذف نشوند، درخت انار عادت به تولید گل روی شاخه های یکساله بجای شاخه های چند ساله خواهد نمود و این عادت سبب باردهی نامناسب درخت و در معرض آفتاب قرار گرفتن میوه در طی سالیان محصول دهی اقتصادی خواهد شد.

تنک کردن میوه

تنک ‌كردن ميوه‌های انار، در بعضی از كشورها از جمله کشور شيلي مرسوم ميباشد. بیشتر درختان میوه در شرایط مطلوب، میوه‌ی بیشتر از مورد انتظار یا حد توان درخت تولید میکنند که همین امر باعث تولید محصول با کیفیت پایین‌تر شده و برای خود درخت نیز مضر میباشد.

تنک کردن میوه برای کاهش شکسته شدن شاخه، افزایش اندازه میوه، بهبود رنگ و کیفیت میوه و تحریک تشکیل گل برای محصول سال بعد، ضرورت دارد.
روش‌های تنک کردن میوه عبارتند از:
۱- دستی
۲- مكانيكی
۳- شیمیایی

زخم ‌كردن پوست درخت

از نظر فيزيولوژيكي، براي اين‌كه گياه قادر به توليد گل شود، علاوه بر بلوغ بايد نسبت مواد قندی به مواد ازته‌ی درون بافت‌های ساقه آن، مساوی يا بزرگتر از مقداری مشخص باشد كه برای گياهان مختلف، اين حد متفاوت است. اين موضوع را ميتوان به صورت فرمول زير نشان داد:
مقدار ثابت ≤ (مقدار قند)/(مقدار ازت)

در فرمول فوق اگر مقدار مواد ازته به دلايلی مانند مصرف بيش از حد كودهای ازته بالا برود یا ميزان توليد مواد قندی به دلايلی مانند پيرايش (هرس) شديد تابستانه و يا از بين رفتن شاخساره در اثر آفت‌ها و بيماريها و يا ضعف عمومی شاخه‌های واقع در سايه دچار کاهش شود، مقدار كسر كوچك ميشود و درخت به دلیل رشد رويشي زياد، گل نميدهد كه به اين حالت در اصطلاح، غرور درخت میگویند. برای جلوگیری از غرور درخت اولین اقدام مصرف به اندازه کودهای ازته بر اساس میزان نیاز درخت میباشد.

ولی با زخم کردن پوست درخت نیز میتوان از غرور درخت، جلوگیری کرد؛ زیرا این عمل باعث ميشود كه مواد قند ساخته شده در ساقه از آن بيرون نرود و بنابراین عدد كسر فوق بزرگ شده و گياه به بار خواهد نشست.

پيرايش (هرس) ريشه

در این روش بوسیله خیش تراکتور در محل سایه اندازی درختان، اقدام به شخم عمیق و هرس ریشه میکنند تا اندام های جذب مواد غذایی از خاک، کاهش یابد.

وجود تعادل بین ریشه و حجم ریشه؛ حجم ریشه وحجم شاخ و برگ برای رشد و باردهی گیاه ضروری است. اگر میزان شاخ و برگ در اثر هرس یا حمله آفات و بیماریها کم شود، ولی حجم ریشه ثابت باقی بماند، در فصل رشد، گیاه تولید شاخ و برگ فراوان می کند.

سوالات متداول درباره هرس و تربیت درخت انار

۱) چرا هرس درخت انار اهمیت دارد؟

هرس يا تربيت درخت انار به كليه عمليات حذف سرشاخه‌ها، پاجوش‌ها، نرك‌ها و شاخه‌های خشك و اضافی به منظور شكل دادن، افزايش كميت و كیفيت توليد و ايجاد تعادل بين قسمت‌های هوايی درخت و ريشه اطلاق می‌گردد. انجام هرس درختان به منظور توليد و حفظ شاخه‌های ميوه‌ دهنده، افزايش نفوذ نور خورشيد به مركز درخت، كمك به رشد گياه و توليد ميوه با توجه به فواصل و فضای درخت، ايجاد توازن بين تاج و ريشه درخت، حذف شاخه‌های پايينی در تماس با خاك انجام می‌شود.

۲) سربرداری شاخه‌های درخت انار چه مزایایی دارد؟

کاهش هزینه‌های اضافی در امر نگهداری و تغذیه درخت انار، حفظ آراستگی و فرم ایده آل، برای داشتن درختی زیبا، متناسب و بارده، حفظ سلامت و افزایش طول عمر درخت انار، دستیابی به تهویه و نورگیری ایده آل و در نتیجه، کاهش بیماری، افزایش باردهی و بهبود کیفیت میوه تولیدی، حفظ تناسب حجمی ما بین ریشه، شاخه‌ها و برگ‌ها، به دلیل ایجاد تعادل منطقی در ساختار فیزیکی و فرم درخت انار، حذف شاخه‌های کم بارده و مزاحم درخت انار، کنترل ارتفاع و جلوگیری از رشد بی رویه درخت انار، راحتی در امر برداشت میوه، جلوگیری از رشد ارتفاعی درخت انار؛ که نه تنها نقشی در افزایش باردهی درخت ندارد، بلکه موجب کاهش باردهی و همچنین تولید انارهای کم آب و آفتاب سوخته می‌شود.

۳) هرس درخت انار به چند صورت انجام می‌شود؟

هرس در درخت انار به شکل هرس فرم، باردهی، هرس گل، تنک کردن میوه، زخم کردن پوست درخت، پیرایش (هرس) ریشه است.