فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
بیماری ویروئیدی اگزوکورتیس یکی از بیماریهای مهم ویروئیدی مرکبات در شمال کشور است. ارقام مرکبات پیوند شده روی پایه پونسیروس یا هیبریدهای آن مانند سیترنج، حساس به بیماری هستند. در اینجا به علائم بیماری، عامل بیماری، راه‌های انتقال و روش‌های کترل آن می‌پردازیم.
بیماری اگزوکورتیس مرکبات
فاوست و کلوتز برای نخستین بار در سال ۱۹۴۸ این بیماری را (Exocortis) را از کالیفرنیا گزارش کردند. در ایران، حبشی در سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۶۶ این بیماری را در مازندران براساس نشانه‌های تیپ بیماری، روی پایه‌های حساس و انتقال آن با پیوندک آلوده به بالنگ اتراگ گزارش کرد.
علائم بیماری اگزوکورتیس چیست؟
اگزوکورتیس مرکبات به بسیاری از انواع مرکبات و همچنین بعضی از گیاهان دیگر حمله می‌کند، ولی نشانه‌های بیماری در بیشتر میزبان‌ها به حالت نهان هستند. از نشانه‌های بارز درختان مبتلا، کم رشدی شدید، پوسته پوسته شدن پایه‌ها و خمیدگی در برگ‌های نهال‌های حساس است.
پرتقال، گریپ‌فروت و نارنگی به این بیماری مبتلا می‌شوند اما نشانه‌ای در آنها ظاهر نمی‌شود. هرگاه پیوندک از درخت آلوده گرفته شود و به میزبانهای حساس پیوند زده شود، بعد از چند سال در قسمت پایه درخت پوست اندازی ظاهر میشود: پوست خارجی پایه به صورت نوارهایی باریک ترک بر داشته و بتدریج خشک میشود و سرانجام قطعات خشک شده می‌ریزند. پیچیدگی شدید برگ‌ها حول محور اصلی به سمت پایین که روخمشی نامیده میشود از دیگر نشانه‌های این بیماری است.
این بیماری در کاهش محصول و رشد درخت مبتلا تاثیرگذار بوده است. برای مثال در یک مورد وقتی پرتقال والنسیا روی پایه نارنج سه برگ آلوده به ویروئید اگزوکورتیس پیوند شد، وزن محصول این درخت بع از چند سال نسبت به درختان سالم 42 در صد کاهش یافت و بلندی درختان آلوده به نصف ارتفاع درختان سالم رسید.
در هر صورت عامل بیماری در چنین ارقامی(حتی بدون وجود علائم) قادر به تکثیر بوده و می‌تواند به عنوان منابع آلودگی عمل کند.
چگونه می‌توان بیماری اگزوکورتیس را شناسایی کرد؟
شناسایی این بیماری با ایندکس بر روی گیاهان محک امکانپذیر است.
چه پایه‌های حساس به بیماری اگزوکورتیس هستند؟
نارنج سه برگ، لیمو رانگپور و لیمو خاگی از جمله میزبانهای حساس به این بیماری هستند. برخی دیگر از ارقام نظیر لیموشیرین و اتراگ(اترج) نیز به این بیماری حساساند ولی شدت علائم تنه در آنها خفیفتر است. راف لمون نیز در برابر این بیماری مقاوم است.
عامل بیماری اگزوکورتیس چیست؟
عامل بیماری، ویروئید اگزوکورتیس مرکبات(CEVd) است. این ویروئید ۳۷۰ تا ۳۷۵ نوکلئوتید دارد و بزرگترین ویروئید مرکبات است و متعلق به جنس Pospiviroids است. عامل این بیماری در برابر تیمار حرارتی و بسیاری از مواد شیمیایی مورد استفاده برای غیر فعال کردن ویروس مقاومند. دمای بی اثر شدن این ویروئید در عصاره حدود ۸۰ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۰ دقیقه است.
چاقوی باغبانی و اره هرس‌کنی آلوده به این ویروئید حتی پس از حرارت دادن با شعله آتش یا فرو بردن آنها در مواد ضدعفونی کننده‌های معمولی، سترون نمی‌شوند،بنابراین ضدعفونی آنها با محلول هیپوکلریت سدیم ضروری است.
بیماری اگزوکورتیس چگونه منتقل میشود؟
ویروئید اگزوکورتیس مرکبات به راحتی با پیوند قابل انتقال است و اساسا انتشار آن از راه فرایند ازدیاد اندامهای گیاهی با استفاده از قطعات آلوده است. همچنین این ویروئید به صورت مکانیکی از طریق ابزار باغبانی به نهالستان‌ها و باغ‌های میوه منتقل میشود.
چگونه بیماری اگزوکورتیس را کنترل کنیم؟
درختان مبتلا به Exocortis را نمیتوان سالم ساخت و یا بیماری آنها را کنترل کرد بنابراین باید اقداماتی برای جلوگیری از پیدایش و شیوع این بیماری انجام داد.
- استفاده از نهال و پیوندک سالم
- عدم استفاده از میزبانهای حساس
- استفاده از پیوند آزمایش شده، در صورت عدم آزمایش پیوند (ایندکسینگ) پیوندک مورد نیاز از درختان مسن با پایه نارنج سه برگ گرفته شود.
- ضدعفونی ادوات باغبانی با هیپوکلریت سدیم
سوالات متداول درباره بیماری ویروئیدی اگزوکورتیس
۱) بیماری اگزوکورتیس چیست؟
بیماری ویروئیدی اگزوکورتیس یکی از بیماریهای مهم ویروئیدی مرکبات در شمال کشور است. ارقام مرکبات پیوند شده روی پایه پونسیروس یا هیبریدهای آن مانند سیترنج، حساس به بیماری هستند.
۲) علائم این بیماری چگونه ظاهر میشود؟
اگزوکورتیس مرکبات به بسیاری از انواع مرکبات و همچنین بعضی از گیاهان دیگر حمله می‌کند، ولی نشانه‌های بیماری در بیشتر میزبان‌ها به حالت نهان هستند. از نشانه‌های بارز درختان مبتلا، کم رشدی شدید، پوسته پوسته شدن پایه‌ها و خمیدگی در برگ‌های نهال‌های حساس است.
۳) چه پایه هایی به این بیماری ویروئیدی حساس هستند؟
نارنج سه برگ، لیمو رانگپور و لیمو خاگی از جمله میزبانهای حساس به این بیماری هستند. برخی دیگر از ارقام نظیر لیموشیرین و اتراگ(اترج) نیز به این بیماری حساساند ولی شدت علائم تنه در آنها خفیفتر است. راف لمون نیز در برابر این بیماری مقاوم است.
۴) روش مبارزه با بیماری اگزوکورتیس چیست؟
درختان مبتلا به Exocortis را نمیتوان سالم ساخت و یا بیماری آنها را کنترل کرد بنابراین باید اقداماتی برای جلوگیری از پیدایش و شیوع این بیماری انجام داد مانند: استفاده از نهال و پیوندک سالم، عدم استفاده از میزبانهای حساس، استفاده از پیوند آزمایش شده، (در صورت عدم آزمایش پیوند (ایندکسینگ) پیوندک مورد نیاز از درختان مسن با پایه نارنج سه برگ گرفته شود) و… .
منبع: اشکان. م، 1390، بیماریهای مهم درختان میوه در ایران، آییژ،3.
