کنه‌ خرما، پیدایش میزبان‌ها و عوامل فعال کننده‌ی آن

کنه‌ خرما همراه با دیگر گونه‌های کنه، برروی گیاهان دیگر فعالیت می‌کنند، در خصوص مرگ و میر کنه‌ خرما در فصول مختلف، مخصوصا در فصل باروری، در طول ۸ سال مورد مطالعه قرار گرفته است.

نتایج نشان داد که مراحل مختلف رشد کنه هم در درختان خرمای جوان و هم بر روی علف‌های هرز رشد کرده در زیر درختان، مشاهده شده است. بنابراین میزبان‌های ثانویه در گسترش جمعیت این کنه بسیار موثر بودند. همچنین دو نوع خرمای خسارت زا و یک نوع کنه ی شکارچی در فصل میوه‌دهی درختان خرما مورد شناسایی و بررسی قرار گرفتند.

علاوه بر کنه‌های شکارچی که در کنترل کنه‌ خرما موثر بودند، فعالیت این نوع کنه‌ها بر روی علف‌های هرز رشد کرده در زیر درختان خرما در کاهش جمعیت کنه‌ها نقش بسزایی را از خود نشان دادند.

عوامل آب و هوایی پیش‌بینی نشده باعث بیشترین مرگ و میر کنه‌های خرما در مراحل مختلف زندگیشان شده و براساس آمار بدست آمده، شناسایی کنه‌ها در مراحل اولیه‌ی رشد درختان و قبل از میوه دهی و همچنین کنترل شیمیایی قبل از گل‌دهی درختان، جمعیت کنه‌ها را بطور چشمگیری کاهش می‌دهد.

همچنین توجه بیشتری در خصوص شناسایی حشرات شکارچی که به خوبی می توانند جمعیت کنه های خرما را کاهش دهند، مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. تمام این اطلاعات، باعث شد که برنامه‌های مدیریت کنترل آفت در مناطق خرما خیز نقش بسزایی را در کنترل انواع کنه‌های خرما ایفا کند.

کنه خرما

کنه‌ خرما یک آفت بسیار قوی و خطرناک بر روی درختان خرما در مناطق گرم و خشک شمال آفریقا و خاورمیانه است. آفت کنه با تغذیه کردن و بستن تار بر روی میوه‌های خرما خسارت سنگینی را از نظر کمی و کیفی وارد می‌سازد.

حضور فصلی کنه‌ خرما معمولا در فصل میوه‌دهی و حتی بعد از برداشت در بسیاری از کشورها گزارش شده است. در پایان فصل خرما و با به پایان رسیدن فصل برداشت، کنه‌ی خرما به مناطق مختلف مهاجرت کرده تا نهایتا بر روی میزبان‌های دیگر زمستان گذرانی کرده، تا خود را برای هجوم به میوه‌های جدید خرما در فصل جدید آماده کند.

متاسفانه در خصوص دشمنان طبیعی کنه‌ ی خرما که باعث کاهش جمعیت آنها می‌گردد، مطالعات زیادی صورت نگرفته است. اما در نقاط مختلف خرماخیز جهان، بعضی از دشمنان طبیعی کنه خرما و میزبانان بعدی آنها شناسایی شده اند.

عوامل محیطی در روند مناسب رشد کنه‌ی تارعنکبوتی خرما موثر می باشند. مطالعات انجام شده در خصوص تاثیر عوامل محیطی بر روند رشد کنه‌ی تار عنکبوتی خرما در فصول مختلف به عنوان ابزار ارزشیابی در تعیین میزان مرگ و میر طبیعی این آفت، بکار برده می‌شود.

اما کمبود مطالعات اکولوژیکی و بیولوژیکی می‌تواند باعث بروز مشکلات در خصوص اعمال مدیریت کنترل این آفت در سراسر جهان گردد.

علاوه بر این جستجو برای شناسایی دشمنان طبیعی و بومی کنه‌ی خرما که در مناطق خشک مختلف اهمیت پیدا کردند می‌تواند بهتر در کنترل این آفت به ما کمک کند. پیدایش و رشد سریع و مناسب کنه‌ی خرما، شناسایی میزبانان مختلف آن، شناسایی عواملی که باعث مرگ و میر طبیعی این آفت می‌شوند و رابطه‌ی این کنه با کنه‌ها و حشرات دیگر در خارج از فصل میوه‌دهی خرما اصلا مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته است.

در ادامه به شناسایی موارد زیر می‌پردازیم:
۱- مناطق و محل‌هایی که درختان خرما و یا میزبانان دیگر وجود داشته و محل زمستان گذرانی کنه‌ی خرما خارج از فصل میوه‌دهی می‌باشند.
۲-عواملی که در مرگ و میر طبیعی کنه‌ی خرما در طول فصل میوه دهی و برداشت درختان خرما دخالت دارند.
۳-ظهور کنه‌ خرما همراه با حضور آفات دیگر و کنه‌های شکارچی.
اطلاعات بدست آمده از این تحقیق بسیار مهم بوده، زیرا این اولین قدم در توسعه‌ی موفقیت آمیز برنامه‌های مدیریت کنترل آفت در خصوص مدیریت کنترل کنه‌ی خرما در سراسر جهان است.

نحوه نمونه برداری‌ها و استخراج پروتکل‌ها

جمع آوری قسمت‌های رویشی درخت خرما مثل برگ‌ها، قسمت رویشی انتهایی و غیره و نمونه گیری از علف‌های هرز و قرار دادن آنها در کیسه‌های پلاستیکی و نوشتن مشخصات هر کدام از آنها و نهایتا انتقال آنها به آزمایشگاه کنه شناسی در دانشگاه سعود در کشور عربستان انجام گردید.

کنه‌ها نیز یا بوسیله‌ی دستگاه مکنده پرتابل که با باطری کار می‌کرد و یا با تکاندن قسمت‌های آزاد بر روی ورقه‌های کاغذ سفید، جمع آوری گردیدند. سپس با استفاده از میکروسکوپ استریو مورد بررسی قرار گرفتند.
کنه‌های جمع آوری شده در ظروف آزمایشگاهی به قطر ۱۵ سانتیمتر فیکس گردیده و از نظر مراحل رشد (تخم، لارو، اندازه‌ی پوره‌ها در مراحل مختلف، اختلاف اندازه کنه‌های نر و کنه‌های ماده و شکل آنها خصوصا شکل شکم کنه‌های نر و ماده)، مورد شمارش و بررسی قرار گرفتند.

تمام نمونه‌های گرفته شده از درختان خرما از نظر مشخصات فنوتیپی (مشخصات ظاهری) مثل اندازه، سن، قد و رشد سبزینگی همسان بودند و کلیه‌ی عملیات باغبانی بطور یکسان برای آنها صورت گرفته بود و همچنین همه‌ی آن درختان خرما بطور طبیعی، آلوده به کنه‌ی خرما شده بودند.

تغییرات درجه حرارت در طول فصل از طریق ایستگاه هواشناسی نزدیک به محل تحقیق ثبت گردید. در خصوص هر یک از درختان خرمای مورد آزمایش، کنه‌های نر و ماده‌ی خرمای دیگر گونه‌های کنه مورد شناسایی و بررسی قرار گرفتند.

روند بررسی کنه خرما بر روی میزبان

پیدایش و حضور کنه‌ی خرما بر روی درختان خرما و بر روی علف‌های هرز روییده شده در زیر درختان آلوده در خارج از فصل میوه دهی در طول چهار شبانه روز در ماه‌های سپتامبر ۲۰۱۷ تا فوریه ۲۰۱۸، هر ماه جداگانه در دو نخلستان مختلف مورد بررسی قرار گرفت. در هر بازدید چهار اصل نخل در هریک از نخلستان‌ها به طور تصادفی انتخاب گردید.

در هر درخت دو خوشه خرما یکی نزدیک به تنه و دیگری دورتر از تنه انتخاب گردید. از هر خوشه سه نمونه لگاره نیز انتخاب گردید و از بیخ خوشه بریده شد.

علاوه بر این مقدار ۱۰۰ گرم از بافت فیبری انتهایی همراه با علف های هرز موجود در زیر هر درخت نیز جمع آوری گردید. از دستگاه مکنده جهت جمع آوری کنه از هر کدام از نمونه‌ها استفاده و تمام مراحل رشد کنه‌های خرمای جمع آوری، شمارش، جداسازی و نگهداری شد.

به مدت ۶ سال از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ عملیات جمع آوری نمونه‌ها به روشی که قبلا ذکر شده در شش منطقه دیگر، انجام گردید و نتایج، ضبط و مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گرفت.

میزبانهای ثانویه ی کنه خرما در مناطق مختلف:
در طول سالهای 2010 تا 2017شناسایی کنه‌ خرما بر روی میزبان‌های ثانویه مثل سبزیجات، نخل‌های زینتی، ذرت خوشه‌ای، ذرت، نیشکر و علف‌های وحشی که در اطراف نخلستان‌ها و در داخل آنها روییده بودند، در مناطق مختلف مورد شناسایی و بررسی قرار گرفت.

بررسی حضور کنه‌ خرما در خارج از فصل

بعد از برداشت خرما تمام مراحل مختلف زندگی کنه‌ خرما بر روی درختان خرما و علف‌های هرز روینده در زیر آن‌ها ثبت و مورد بررسی قرار گرفت.

اما در اواخر فصل میوه‌دهی هیچگونه کنه‌ی بالغی بر روی خوشه‌های خرما و دیگر قسمت‌های آن مشاهده نشد. بررسی‌های انجام شده نشان داد که در اواخر فصل خرما، کنه‌ها به قسمت‌های انتهایی درخت و حتی انتهای خوشه‌ها رفته و در همان قسمت‌ها زمستان گذرانی کرده و منتظر بهار و ظهور خوشه‌های جدید می‌مانند.

معمولا تعداد جمعیت کنه‌های خرما در بهار خیلی بیشتر از جمعیت آن‌ها در اواخر فصل برداشت است. وجود مراحل مختلف رشد کنه‌ خرما مثل تخم، پوره و کنه کامل بر روی درختان خرما و همچنین بر روی میزبان‌های ثانویه مختلف در طول زمستان نشان دهنده قدرت تکثیر و زاد و ولد آن‌ها در دمای پایین بین 14 تا 20 درجه سانتیگراد است.
میزان تولید مثل کنه خرما با کاهش درجه حرارت محیط از 35 درجه سانتیگراد به 20 درجه سانتیگراد کاهش یافته و چرخه‌ی زندگی آن‌ها هم طولانی‌تر می‌شود. کنه‌ خرما در طول زمستان و در دماهای پایین غیر فعال شده و زمستان گذرانی می‌کند اما با افزایش درجه حرارت و شروع بهار فعالیت کنه‌ها افزایش یافته و شروع به تغذیه از خوشه‌های خرمای جدید می‌نمایند.

کنه‌ خرما علاوه بر خسارت به درختان خرما می‌تواند به گیاهانی چون توت‌فرنگی، خیار، لوبیا، بادمجان، مرکبات و… حمله کرده و خسارت وارد آورد. اما میزبان اصلی آن درختان خرما است.

 آفات و شکارچیان کنه خرما

کنه خرما به عنوان یک آفت مهم و خسارت زا بر روی درختان خرما در طول سال در مناطق مختلف خرماخیز حضور داشته و سالانه خسارت زیادی به خرما وارد می‌آورد که باعث کاهش کیفیت و کمیت میوه خرما می‌شود.

اما دو نوع کنه‌ی شکارچی به نام‌های علمی (Spinibdella Cronin) , (cydnoseius negevi) بطور چشمگیری در کنار کنه‌ی خرما مشاهده شده که آن‌ها را شکار می‌کند. این دو نوع کنه‌ی شکارچی هم بر روی درختان خرما و هم بر روی میزبانان ثانویه و علف‌های هرز وجود دارند.

چه عوامل طبیعی باعث مرگ کنه خرما می‌شود؟

عواملی که باعث مرگ و میر کنه خرما می‌شوند عبارتند از: حشرات و کنه های شکارچی، عوامل بیماری زا، تخم ها و پوره های ضعیف و ناکامل که نمی‌توانند چرخه ی زندگی کنه خرما را کامل کنند و همچنین بعضی از عوامل ناشناخته ی طبیعی.

بیشترین درصد مرگ و میر کنه خرما در بین عوامل شناخته شده مربوط به عوامل بیماری زا که شامل عوامل ویروسی و قارچی هستند، می باشند.
این عوامل بیماری زا باعث مرگ و میر تخم ها، لاروها ، پوره ها و کنه های بالغ خرما می گردند. اما عوامل شکارچی فقط کنه های بالغ و پوره ها را شکار می کنند. همچنین مرگ و میر در مرحله ی لاروی، بیشتر از مرحله ی پوره و مرحله ی تخم می باشد.

به نظر می رسد که میزان از بین رفتن تخم های کنه خرما با عوامل مختلفی مثل شرایط آب و هوای گرم و خشک و تغییرات ناگهانی آب و هوایی رابطه ی مستقیم دارد. علاوه بر این از بین رفتن تخم های کنه خرما می تواند به خاطر عوامل فیزیولوژیکی، ژنتیکی و آب و هوایی نیز باشد.

سوالات متداول درباره کنه خرما

۱) کنه خرما چیست؟

کنه‌ خرما یک آفت بسیار قوی و خطرناک بر روی درختان خرما در مناطق گرم و خشک شمال آفریقا و خاورمیانه است. آفت کنه با تغذیه کردن و بستن تار بر روی میوه‌های خرما خسارت سنگینی را از نظر کمی و کیفی وارد می‌سازد.

حضور فصلی کنه‌ خرما معمولا در فصل میوه‌دهی و حتی بعد از برداشت در بسیاری از کشورها گزارش شده است. در پایان فصل خرما و با به پایان رسیدن فصل برداشت، کنه‌ی خرما به مناطق مختلف مهاجرت کرده تا نهایتا بر روی میزبان‌های دیگر زمستان گذرانی کرده، تا خود را برای هجوم به میوه‌های جدید خرما در فصل جدید آماده کند.

۲) شکارچیان کنه خرما چه نام دارند؟

دو نوع کنه‌ی شکارچی به نام‌های علمی (Spinibdella Cronin) , (cydnoseius negevi) بطور چشمگیری در کنار کنه‌ی خرما مشاهده شده که آن‌ها را شکار می‌کند. این دو نوع کنه‌ی شکارچی هم بر روی درختان خرما و هم بر روی میزبانان ثانویه و علف‌های هرز وجود دارند.

مترجم: سارا زندی/