شپشک‌، زنجره، پسیل 3 آفت مهم گیاهان

شپشک ها

شپشک‌ها حشرات ذره‌بینی کوچکی از راسته جوربالان هستند و از آفت‌های مهم درختان میوه، مرکبات، گیاهان زینتی و سایر محصولات زراعی به شمار می‌روند، این حشرات با خرطوم بلند خود شیره گیاهان را مکیده، سبب ضعف گیاه و گاهی باعث از بین رفتن آن می‌گردند.

بدن شپشک‌های ماده از سه قسمت سر، سینه، شکم تشکیل شده است، این سه قسمت به هم متصل‌اند و به صورت قطعه واحدی دیده می‌شوند، شاخک‌ها و پاها در ماده‌ها کوچک شده و یا به کلی از بین رفته است.

نرها یک جفت بال غشایی نسبتا بلند و شفاف دارند و فاقد بال‌های زیرین می‌باشند. شکم شپشک‌ها از هشت بال تشکیل شده که حلقه آخر آن پی ژیدیوم نامیده می‌شود و زائده‌هایی به نام پالت، شانه، خار و غیره دارد این زائده‌ها در تشخیص و تعیین گونه‌ها، اهمیت زیادی دارند.

شپشک‌ها از نظر اندازه و رفتار متنوع‌اند و به دو دسته سپردار و بی سپر(نرم تن) تقسیم می‌شوند.

بدن شپشک‌های سپردار در زیر پوشش موم مانند کم و بیش ضخیمی قرار گرفته است. حشره از زیر سپر خرطوم خود را در اندام گیاه میزبان فرو برده، از شیره آن تغذیه می‌کند.

حشره ماده پس از تشکیل سپر، بی آنکه به نقطه دیگری نقل مکان کند به زندگی و رشد خود ادامه می‌دهد، ولی حشره نر پس از خاتمه دوره شفیرگی، بال درآورده از سپر خارج می‌شود و با حشره ماده‌ای که در زیر سپر قرار دارد جفتگیری می‌کند.

بدن شپشک بی سپر لخت است و به همین جهت شپشک نرم تن نیز نامیده می‌شود. بدن بعضی از شپشک‌های بی سپر از الیاف یا قشر مومی کم و بیش سختی پوشیده شده است. بعضی از این حشرات، مانند شپشک استرالیایی، در انتهای شکم خود کیسه یا توده پنبه مانندی ترشح کرده تخم‌های خود را در الیاف آن می‌گذارند.

بدن بعضی از شپشک‌های دیگر،مانند شپشک‌های سیاه زیتون و شپشک نخودی سخت شده، به شکل محفظه‌ای در می‌آید که حشره ماده هزاران تخم خود را در آن قرار می‌دهد.
تولید مثل شپشک‌های نباتی اکثرا دوجنسی است و بیشتر تخم می‌گذارند. بعضی از گونه‌ها از طریق بکرزایی تکثیر می‌یابند. تعداد تخم شپشک‌ها بین ۱۵۰ تا ۲۰۰۰ عدد متغیر است.

پوره‌های سن اول متحرک بوده، به وسیله باد انتشار پیدا می‌کنند، در سن دوم، پاها و شاخک‌ها از بین می‌رود و حشره رشته‌هایی مومی و پنبه‌ای ترشح می‌کند که در سپردارها به تدریج به سپر تبدیل می‌شود.

مهم‌ترین شپشک‌های زیان آور در کشاورزی، انواع شپشک‌های مرکبات در شمال و جنوب کشور است. از سایر شپشک‌ها باید از شپشک سان ژوزه، سپردار بنفش زیتون، شپشک توت، شپشک نرم تن، شپشک آسیایی و بالاخره شپشک آردآلود نام برد.

زنجره ها

زنجره ها حشراتی هستند به اندازه های مختلف به طول ۲ تا ۴ سانتیمتر. سر زنجره ها عریض، کوتاه، دارای سه چشم ساده به شکل مثلث و چشم های مرکب بزرگ و برجسته در طرفین می باشد. بال این حشرات غشایی و بلند با رگ های برجسته است.

از ویژگی های این خانواده این است که هرگونه آن، صدای مخصوصی ایجاد میکند از گونه های این خانواده به شرح زنجره مو می پردازیم:
زنجره مو از آفت های مهم مو در ایران است و میزان زیان آوری آن در بعضی از سال ها به ۴۰٪ می رسد. زنجره مو علاوه بر مو به بسیاری از گیاهان مانند سیب، آلبالو، به، نارون، ابریشم، ازگیل ژاپنی، تبریزی، انار و نسترن خسارت می زند.

طول بدن زنجره نر ۲۴ تا ۳۰ میلیمتر و طول بدن ماده ۲۸ تا ۳۲ میلیمتر و رنگ آن سبز روشن است، شاخک ها هفت مفصل دارند، پنج مفصل آخر سوزنی شکل اند. بال ها شفاف و قاعده و رگ های اطراف آن سبز رنگ است. رگ های ابتدایی بال ها قهوه ای است. زنجره ماده فاقد دستگاه صوتی است. صدای زنجره های نر برای جلب حشرات ماده است.

زنجره های کامل از اوایل تابستان در موستان های کشور ظاهر می شوند. در ساعات گرم روز در سایه بوته ها به سر می برند و از شیره گیاهی تغذیه می کنند. هر زنجره ماده ۳۰ تا ۳۵ تخم می گذارد. پوره ها پس از خروج از تخم داخل خاک شده با حفر دالان های زیرزمینی خود را به ریشه جوان گیاهان، مخصوصا مو رسانیده از شیره گیاهی تغذیه می کنند، دوران پورگی حشره حدود چهار سال است، پوره های سن چهارم پس از خاتمه دوران تغذیه از خاک بیرون آمده روی تنه درختان دیده می شوند.

از خانواده “Fulgoridea”زنجره خرما را باید نام برد که از زنجره های زیان آور و از آفت های مهم خرما در جنوب ایران است. این حشره از شیره گیاهی تغذیه میکند و با ترشح عسلک روی میوه و برگ خرما از مرغوبیت آن می کاهد.

پسیل ها

پسیل ها حشرات بالدار کوچکی هستند به طول ۲ تا ۵ میلی متر، با خرطوم کوتاه سه مفصلی و بال ها هنگام استراحت مانند شیروانی روی بدن حشره قرار می‌گیرد حشرات این خانواده با مکیدن شیره گیاهی موجب ضعف عمومی گیاه و انتقال بیماریهای ویروسی میشوند. مهم ترین گونه های زیان آور آن در کشور ما عبارتند از:

پسیل پسته یا شیره خشک

که از آفت های مهم پسته در کرمان و رفسنجان است. رنگ این حشره زرد روشن است. نوارهایی قهوه ای روی پشت، سینه و شکم آن وجود دارد. بال ها، رگهای زرد و لکه های قهوه ای دارد.
حشرات کامل در بهار با باز شدن کامل برگ های پسته، فعالیت خود را آغاز می کنند و در کنار رگبرگ ها تخمریزی می نمایند، تخم ها باریک و نارنجی رنگ اند.دوره نهفتگی تخم ۱۲ تا ۲۰ روز است. پوره ها زرد رنگ اند و روی برگ یا خوشه های پسته قرار می گیرند. پسیل پسته، عسلک فراوانی از خود دفع می کند که در مجاورت هوا خشک و سقید می شود. به همین جهت این آفت را به زبان محلی شیره خشک می گویند. این حشره در کرمان تا ۵ نسل تولید می کند.

پسیل گلابی

یا عسلک که از آفت های مهم درختان گلابی در اکثر نقاط کشور به شمار می رود، در بعضی از سال ها خسارت زیادی وارد میکند، پسیل گلابی، شیره گیاهی را می مکد و شیره و عسلک از خود دفع می‌کند؛ بطوریکه در ساله های طغیانی، سطح برگ، شاخه و تنه درختان به مایع چسبناک آلوده میشود و بر اثر بسته شدن روزنه های برگ، تنفس گیاه مختل می‌شود و میوه های آن سال ریز می‌مانند.

سوالات متداول درباره شپشک‌، زنجره، پسیل 3 آفت مهم گیاهان

۱) زیان بارترین شپشکهای کشور چه نام دارند؟

مهم‌ترین شپشک‌های زیان آور در کشاورزی، انواع شپشک‌های مرکبات در شمال و جنوب کشور است. از سایر شپشک‌ها باید از شپشک سان ژوزه، سپردار بنفش زیتون، شپشک توت، شپشک نرم تن، شپشک آسیایی و بالاخره شپشک آردآلود نام برد.

۲) خسارت پسیل گلابی به چه صورت نمایان می‌شود؟

شیره گیاهی را می مکد و شیره و عسلک از خود دفع می‌کند؛ بطوریکه در ساله های طغیانی، سطح برگ، شاخه و تنه درختان به مایع چسبناک آلوده میشود و بر اثر بسته شدن روزنه های برگ، تنفس گیاه مختل می‌شود و میوه های آن سال ریز می‌مانند.