درخت زیتون و بیماری‌های آن

زیتون با نام علمی Olea europea L.  درختی از تیره Oleaceae است. در جنس زیتون چندین گونه مختلف وجود دارد که از بین آن‌ها، تنها درخت زیتون میوه خوراکی تولید می‌کند و بقیه زینتی هستند. درخت زیتون بومی آسیای صغیر، سوریه و لبنان است. این درخت نیاز به آب و هوای گرم و مرطوب دارد و برای رسیدن کامل محصول آن، تابستان باید گرم، طولانی و خشک باشد.

مقاومت درخت زیتون در برابر شرایط محیطی چگونه است؟

مقاومت درخت زیتون در برابر سرمای زمستانه از سایر گیاهان گرمسیری بیشتر و درختان بالغ تا منفی ۱۲ درجه سانتیگراد را تحمل می‌کنند. نیاز سرمایی آن نسبتا کم و در مناطقی که میانگین دمای زمستانی آن ۱۰ درجه باشد، این گیاه به راحتی محصول می‌دهد.

درخت زیتون، با هر نوع خاکی سازش دارد و به راحتی می‌تواند در خاک‌های کم ژرفا و سنگلاخ‌ها رشد نماید، ولی بهترین رشد را در اراضی حاصلخیز و ژرف دارد. زیتون نسبت به زهکشی ناکافی حساس، ولی در برابر کم‌آبی و بالا بودن نمک خاک مقاومت نشان می‌دهد و به همین دلیل می‌توان آن را به صورت دیم پرورش داد. ازدیاد زیتون از طریق بذر ، پیوند زدن روی نهال بذری، خوابانیدن و قلمه انجام می‌شود. درخت زیتون در ۵ تا ۶ سالگی به گل می‌نشیند.

بیماری‌های درخت زیتون

لکه طاووسی زیتون

لکه طاووسی زیتون که به آن لکه چشم پرنده‌ای و لکه برگی هم می‌گویند، در کشورهای زیتون خیز مجاور دریای مدیترانه و نیز کالیفرنیا شیوع دارد. این بیماری در سال‌های پرباران، موجب ریزش برگ‌ها و کاهش مقدار محصول می‌شود.

نشانه‌های بیماری لکه طاووسی درخت زیتون

نشانه‌های لکه طاووسی زیتون روی برگ، دمبرگ، میوه و دم میوه بروز می‌کنند، ولی بیشتر در پهنک برگ‌ها پدیدار می‌شوند. لکه‌های برگ در آغاز نامشخص و بسیار سطحی‌اند.پس از مدتی محدوده لکه‌ها مشخص می‌شود. لکه‌ها ابتدا به رنگ بژ ولی بعدا به رنگ زیتونی تیره در می‌آیند. قطر لکه‌ها بین ۲ تا ۱۰ میلیمتر متغیر است. گاهی در حاشیه لکه‌ها هاله‌ای زرد رنگ ظاهر می‌شود.

برگ‌هایی که تعداد زیادی لکه روی آنها ظاهر شده، رنگشان زرد و می‌ریزند. لکه‌های تیره، با هاله زرد رنگ در متن برگ‌های متمایل به زرد، شبیه لکه‌های دم طاووس هستند. به همین علت، این بیماری لکه طاووسی نامیده می‌شود. نشانه‌های این بیماری بیشتر روی برگ‌های قسمت پایین درختان بیمار بروز می‌کنند.

چرخه بیماری لکه طاووسی

قارچ عامل بیماری در شرایط و مواقع نامناسب و تابستان‌های گرم و خشک در برگ‌های آلوده روی درخت به شکل استروما، میسلیوم یا کنیدی به سر می‌برد. در فصول بهار، پاییز و زمستان در دمای متوسط و هوای مرطوب کنیدی‌های قارچ به تعداد کم در حاشیه لکه‌ها تشکیل می‌شوند و با باد به ندرت منتقل می‌گردند. قطرات باران کندی‌ها را شسته و به قسمت‌های پایین‌تر انتقال می‌دهد.

کنیدی‌ها در هوای مرطوب، در مجاورت قطرات ریز آب جوانه زده و ایجاد عفونت می‌کنند. وجود آب آزاد در سطح برگ و دمای مناسب برای تندش کنیدی‌ها ضروری است، چراکه کنیدی‌ها در هوای خشک و گرم جوانه نمی‌زنند.

مبارزه با لکه طاووسی زیتون

• ارقام زیتون نسبت به این بیماری، دارای حساسیتی متفاوتند. ارقام آسکولانا و سویلانا در برابر این بیماری مقاومند. با سمپاشی درختان در اوایل پاییز با محلول بردو و تکرار آن در بهار با یکی از قارچکش‌های مشی بیماری به خوبی کنترل می‌شود.
• توجه داشته باشید که بعضی از ارقام نسبت به قارچ‌کش‌های مسی حساسیت دارند و ممکن است مصرف قارچ‌کشها ی مسی باعث سوختگی برگ‌هایشان شود. از این رو در مصرف این قارچ‌کش‌ها و غلظت آنها احتیاط کرد.

پژمردگی ورتیسیلیومی درخت زیتون

پژمردگی ورتیسیلیومی درخت زیتون در ایران برای نخستین بار از گرگان و گنبد گزارش شد. بررسی‌های اخیر در زیتون کاریهای جدید الاحداث، نشان می‌دهند که نهال‌های ۱ تا ۲ ساله کوجود در نهالستان‌های مازندران و گیلان، و باغ‌های استان‌های سمنان، گلستان، آذربایجان شرقی، سیستان و بلوچستان، کهکیلویه و بویراحمد، کرمان، فارس و زنجان به این بیماری مبتلا شده‌اند.

نشانه‌های بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون

نشانه‌های ظاهری این بیماری در آغاز به شکل پژمردگی برگ‌های یکی – دوشاخه  به طور ناگهانی در تابستان بروز می‌کنند. این برگ‌های پژمرده به تدریج به رنگ خاکستری تیره در می‌آیند، چروکیده و ممکن است به زمین بریزند. در بعضی مواقع پژمردگی و ریزش برگ‌ها از پایین شاخه‌های مبتلا شروع و به سمت بالا ادامه پیدا می‌کند.

این بیماری در نهال‌های جوان در بیشتر موارد خشک شده و از بین می‌روند. قهوه‌ای شدن آوندهای چوبی در درختان زیتون مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی عمومیت ندارد، ولی این پدیده در بافت‌های چوب نرم شاخه‌های عفونی درختان جوان و نهال‌ها دیده می‌شود. با برداشتن پوست یا قطع شاخه‌های مبتلا این تغییر رنگ نمایان می‌شود.

مبارزه با بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون

درختان و نهال‌های مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی را نمی‌توان معالجه کرد یا بهبود بخشید، از این رو اصول کنترل این بیماری بر رعایت اقدامهای بهداشتی و قرنطینه‌ای، جلوگیری از پیدایش بیماری و استفاده از ارقام مقاوم است.

اعمال مقررات قرنطینه داخلی و اقدامات بهداشتی

• از تولید نهال‌های آلوده و انتقال آنها به مناطق عاری از بیماری باید جدا جلوگیری شود
• امحا قلمه‌ها و نهال‌های خشکیده یا در شرف خشکیدن به منظور جلوگیری از تشکیل اندام‌های زمستان گذران قارچ عامل بیماری.
• حذف علف‌های هرز و خودداری از کاشت گیاهان حساس به عامل بیماری مانند پنبه، گوجه فرنگی و سیب‌زمینی در نهالستان‌ها و باغ‌های زیتون.
• تهیه بستر، خاک سالم و گلدان‌های مورد استفاده برای ریشه‌زایی قلمه‌ها
• استفاده از زمین‌های عاری از بیمارگر برای احداث نهالستان و باغ زیتون و سترون‌سازی ابزار و وسایل مورد استفاده.
• استفاده از کود پتاسیم به قدر کافی و جلوگیری از زخمی شدن ریشه‌ها بر اثر عملیات زراعی و فعالیت نماتودهای انگل گیاهی.
• خودداری از گرفتن قلمه از درختان مبتلا به پژمردگی ورتیسیلیومی

استفاده از ارقام مقاوم

• در صورت امکان باید از ارقام مقاوم زیتون در برابر این بیماری استفاده کرد. ارقام Arbequine , frantoio, Oblonga به این بیماری مقاوم هستند.

سوالات متداول درباره درخت زیتون و بیماری‌های آن

۱)مقاومت درخت زیتون در برابر شرایط محیطی چگونه است؟

مقاومت این درختان در برابر سرمای زمستانه از سایر گیاهان گرمسیری بیشتر و درختان بالغ تا منفی ۱۲ درجه سانتیگراد را تحمل می‌کنند. نیاز سرمایی آن نسبتا کم و در مناطقی که میانگین دمای زمستانی آن ۱۰ درجه باشد، این گیاه به راحتی محصول می‌دهد.

۲)نشانه‌های بیماری لکه طاووسی چیست؟

نشانه‌های لکه طاووسی زیتون روی برگ، دمبرگ، میوه و دم میوه بروز می‌کنند، ولی بیشتر در پهنک برگ‌ها پدیدار می‌شوند. لکه‌های برگ در آغاز نامشخص و بسیار سطحی‌اند.پس از مدتی محدوده لکه‌ها مشخص می‌شود. لکه‌ها ابتدا به رنگ بژ ولی بعدا به رنگ زیتونی تیره در می‌آیند. قطر لکه‌ها بین ۲ تا ۱۰ میلیمتر متغیر است. گاهی در حاشیه لکه‌ها هاله‌ای زرد رنگ ظاهر می‌شود. برگ‌هایی که تعداد زیادی لکه روی آنها ظاهر شده، رنگشان زرد و می‌ریزند. لکه‌های تیره، با هاله زرد رنگ در متن برگ‌های متمایل به زرد، شبیه لکه‌های دم طاووس هستند. به همین علت، این بیماری لکه طاووسی نامیده می‌شود. نشانه‌های این بیماری بیشتر روی برگ‌های قسمت پایین درختان بیمار بروز می‌کنند.

۳) بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون چه نشانه‌ای دارد؟

نشانه‌های ظاهری این بیماری در آغاز به شکل پژمردگی برگ‌های یکی – دوشاخه  به طور ناگهانی در تابستان بروز می‌کنند. این برگ‌های پژمرده به تدریج به رنگ خاکستری تیره در می‌آیند، چروکیده و ممکن است به زمین بریزند. در بعضی مواقع پژمردگی و ریزش برگ‌ها از پایین شاخه‌های مبتلا شروع و به سمت بالا ادامه پیدا می‌کند. این بیماری در نهال‌های جوان در بیشتر موارد خشک شده و از بین می‌روند. قهوه‌ای شدن آوندهای چوبی در درختان مبتلا به بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی عمومیت ندارد، ولی این پدیده در بافت‌های چوب نرم شاخه‌های عفونی درختان جوان و نهال‌ها دیده می‌شود. با برداشتن پوست یا قطع شاخه‌های مبتلا این تغییر رنگ نمایان می‌شود.

۴) چگونه با بیماری لکه طاووسی و پژمردگی ورتیسیلیومی می‌توان مبارزه کرد؟

ارقام زیتون نسبت به بیماری لکه طاووسی، دارای حساسیتی متفاوتند. ارقام آسکولانا و سویلانا در برابر این بیماری مقاومند. با سمپاشی درختان در اوایل پاییز با محلول بردو و تکرار آن در بهار با یکی از قارچکش‌های مشی بیماری به خوبی کنترل می‌شود. توجه داشته باشید که بعضی از ارقام نسبت به قارچ‌کش‌های مسی حساسیت دارند و ممکن است مصرف قارچ‌کش‌های مسی باعث سوختگی برگ‌هایشان شود. از ایرو در مصرف این قارچ‌کش‌ها و غلظت آنها احتیاط کرد.

و برای مبارزه با بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی درختان و نهال‌های مبتلا به این بیماری را نمی‌توان معالجه کرد یا بهبود بخشید، از این رو اصول کنترل این بیماری بر رعایت اقدامهای بهداشتی و قرنطینه‌ای، جلوگیری از پیدایش بیماری و استفاده از ارقام مقاوم است.

منبع: اشکان، محمد(1390)، بیماری‌های مهم درختان میوه در ایران.