فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
توت فرنگی
توت فرنگی گیاهی علفی، چند ساله زیست، همیشه سبز، و از تیره وردسانان است. تاج این گیاه، ساقه بسیار کوتاهی است که برگها و جوانه‌های جانبی در بخش محدودی از انتهای آن تشکیل می‌شوند.
بافت آوندی تاج گیاه، شبکه مارپیچی درهم پیچیده‌ای را تشکیل می‌دهد که در دو جهت مخالف ادامه می‌یابد. از این رو، از بین رفتن ریشه‌های یک سمت بوته برتمام بخشهای گیاه اثر می‌گذارد و پژمردگی یک طرفه برگها رخ نمی‌دهد. بخش داخلی یا مغز تاج گیاه از یاخته‌های پارانشیمی بزرگ ساخته شده که به آسیبهایی مانند سرمای زمستان یا یخبندان حساسند.
جوانه‌هایی که در زوایای برگها تشکیل می‌شوند میتوانند برحسب شرایط محیطی (طول روز و دما) و ویژگیهای گل‌دهی فصلی به تاجهای اضافی و دستکها (استولون‌ها) تبدیل شوند، یا خفته بمانند. کوتاه شدن روزها و کاهش دما معمولا در تشکیل جوانه گل در تاج گیاه موثرند.
به توت فرنگیهایی که جوانه‌های گل آنها در پاییز تشکیل می‌شوند و در بهار به گل می‌نشینند و یک محصول در سال می‌دهند، «بهاره» و به توت فرنگیهایی که دو بار یا بیشتر درفصل رویش گل و میوه می‌دهند، «همیشه بار» می‌گویند. در توت فرنگی دستکها یا ساقه‌های رونده از جوانه‌های جانبی برگهای تاج گیاه به وجود می‌آیند. در انتهای دور از مبدا هر دستک، در شرایط مناسب یک بوته جوان توت فرنگی تشکیل می‌شود که به «گیاه دختری» مشهور است.
برگهای توت‌فرنگی امروزی بیشتر سه برگچه‌ای هستند، ولی بعضی از ارقام، برگهای ۴ تا ۵ برگچه‌ای دارند. برگهای منفرد توت فرنگی ۱ تا ۳ ماه عمر می‌کنند، سپس می‌میرند و برگهای جدید جانشین آنها می‌شوند. تعداد برگها و کل مساحت برگهای بوته توت فرنگی در پاییز، با تولید میوه سال بعد ارتباط مستقیم دارد. بنابراین کاهش برگها بر اثر بیماری یا عوامل محیطی نامساعد بر ادامه حیات گیاه توت فرنگی در طول زمستان و باردهی آن در فصل رشد سال بعد اثر مستقیم دارد.
گل توت فرنگی به صورت گل آذینی خوشه‌ای از جوانه‌های انتهایی محور رشد تاج به وجود می‌آید. میوه توت‌فرنگی در واقع نهنج رشد کرده گل است که در سطح آن تعداد زیادی تخمدان حاوی بذر قرار دارد. بزرگ شدن نهنج، فرایندی هورمونی است. بروز اختلال در فرایند هورمونی، باروری ناقص و مرگ فندقه‌های سطح میوه بر اثر عوامل بیماری‌زا یا غیربیماری‌زا مانند گرده عقیم، آسیب یخبندان، حمله حشره یا قارچهای بیماری‌زا به گل – موجب بدشکلی میوه می‌شوند.
مجموعه ریشه توت فرنگی تلفیقی است از ریشه‌های ساختاری چندساله که لایه‌های زاینده آوندی و چوب پنبه‌ای دارند و ریشه‌چه‌های تغذیه کننده یک ساله (کوتاه عمر) که لایه زاینده ندارند. ریشه‌چه‌های تغذیه کننده از چند روز تا چند هفته عمر دارند، بعد پیر می‌شوند و می‌میرند و ریشه‌چه‌های تغذیه کننده جدید در محل ریشه‌چه‌های مرده تشکیل می‌شوند. پدیده مرگ ریشه‌چه‌ها و رویش مجدد آنها در توت فرنگی، فرایندی طبیعی است، ولی ممکن است براثر عوامل دیگری در خاک مانند نبود یا کمی آب، هوادهی و وجود بیمارگرها در ریشه یا اندامهای هوایی این روند تغییر کند. سیستم ریشه توت فرنگی می‌تواند تا ژرفای ۲ و حتی ۳ متری خاک هم تشکیل شود، اما بیشتر ریشه‌ها در عمق ۳۰ سانتی‌متری خاک مستقرند.
حشرات، قارچهای بیماری‌زا و نماتودها میتوانند رشد و فعالیت طبیعی ریشه را به شدت مختل و حتی سیستم ریشه را نابود کنند و گیاه را از بین ببرند. بعضی از نماتودها علاوه بر تغذیه از ریشه، ناقل بیمارهای ریشه هستند. ریشه‌های توت فرنگی معمولا با قارچ ریشه‌ها (میکوریزا) همراهند. برای ازدیاد توت فرنگی، از گیاهان دختری یا تقسیم ساقه (طوقه) استفاده می‌شود. ازدیاد از راه بذر (فندقه) بیشتر مورد استفاده متخصصان ژنتیک است.
کاشت توت فرنگی در ایران به روش جوی پشته است و هر بوته ۴ تا ۸ سال در زمین نگهداری می‌شود، ولی در امریکا تک ردیفی است و از هر مزرعه یک سال استفاده می‌شود. با این تمهیدات امریکاییها توانسته‌اند به طور متوسط از یک هکتار ۴۸ تن محصول برداشت کنند. همچنین میتوان توت فرنگی را به صورت هیدروپونیک کشت کرد که برای آشنایی بهتر با این روش می‌توانید کشت هیدروپونیک توت فرنگی را مشاهده کنید.
بیماری‌ها
لکه سفید توت فرنگی
لکه سفید توت‌فرنگی که لکه برگی، لکه رامولاریایی، لکه میکوسفرلایی نیز نامیده می‌شود، در بیشتر مزارع توت فرنگی یافت می‌شود. نمونه‌های لکه سفید توت فرنگی از ارومیه، تبریز، گرگان و مازندران جمع‌آوری شده‌اند.
نشانه‌های بیماری
علائم این بیماری بیشتر روی برگ ظاهر می‌شوند، ولی ممکن است روی میوه، دستک و کاسه گل نیز دیده شوند. روی برگ ابتدا لکه‌های کوچک و مدور به رنگ ارغوانی تند با حاشیه نامشخص، معمولا در رویه بالایی پهنک ظاهر می‌شوند. لکه‌ها با گذشت زمان بزرگتر می‌شوند و قطرشان به ۳ تا ۶ میلی‌متر میرسد. در این مرحله قسمت مرکزی لکه‌ها ابتدا قهوهای، سپس خاکستری و سرانجام سفیدرنگ می‌شوند.
از ویژگیهای لکه‌های این بیماری، وجود نواری به رنگ ارغوانی متمایل به قرمز در پیرامون قسمتهای بافت مرده لکه‌هاست. در سطح زیرین برگ نیز ممکن است لکه‌ها ظاهرشوند، ولی معمولا کم رنگتر از رنگ لکه‌های واقع در رویه بالایی پهنک هستند. گاهی چند لکه به هم متصل شده، باعث خشکیدکی بخشهای وسیعی از برگ می‌گردند.
در شرایط مناسب رطوبتی و دمایی محیط، ویژگیهای لکه‌ها تغییر می‌کنند. در این شرایط لکه‌های ایجاد شده روی برگهای جوان، فاقد بخش سفید در مرکز و حاشیه ارغوانی در پیرامون هستند. لکه‌های ایجاد شده روی دمبرگ، ساقه‌های رونده و میوه تقریبا ویژگیهای لکه‌های واقع در سطح فوقانی برگ را دارند.
عامل بیماری
بیمارگر لکه سفید توت فرنگی Mycosphaerella fragariae است.
مبارزه
برای جلوگیری از شیوع این بیماری توصیه می‌شود از ارقام محتمل و بوته‌های سالم استفاده شود. در مواردی که ارقام حساس و شرایط بروز بیماری مهیا هستند، برای کنترل بیماری میتوان از قارچ‌کشهای مناسب و مجاز بهره گرفت و مزارع توت فرنگی را به فواصل معین، بسته به شرایط محیطی سمپاشی کرد.
پوسیدگی نرم توت فرنگی
پوسیدگی نرم توت‌فرنگی که پوسیدگی ریزوپوسی یا پوسیدگی شیرابه‌ای هم نامیده می‌شود، نوعا یک بیماری پس از برداشت است و اغلب، هنگام حمل میوه یا نگهداری محصول در سردخانه بروز می‌کند، ولی در میوه‌های رسیده توت فرنگی روی بوته در مزارع نیز دیده می‌شوند. این بیماری در بیشتر کشورهای جهان شیوع دارد. در ایران به علت نبود روشهای نوین برداشت، بسته‌بندی و وسیله نقلیه سردخانه‌دار، خسارت بیماری بعد از برداشت محصول بسیار زیاد است.
نشانه‌های بیماری
ابتدا محل عفونی میوه‌ها کم رنگ می‌شود؛ پس از آن میوه‌های مبتلا به رنگ قهوهای در می‌آیند؛ سپس به سرعت میوه‌ها نرم و لهیده شده، شیرابه از آنها خارج می‌شود. در شرایط مرطوب میسلیوم‌های پفکی سفیدرنگ و ظریف قارچ عامل بیماری روی میوه‌ها را می‌پوشانند و اسپورانژیوفورهای قارچ که هرکدام به یک اسپورانژ کروی تیره رنگ ختم می‌شود، به فراوانی روی توده‌های میسلیومی تشکیل می‌شوند.
عامل بیماری
عامل بیماری پوسیدگی نرم توت فرنگی در ایران به طور دقیق مطالعه نشده است. در کشورهای خارج بیشتر Rhizopus stolonifera عامل این بیماری تشخیص داده شده است که مترادف آن R.nigricans است.
مبارزه
برای کنترل این بیماری در مزرعه میتوان از قارچ‌کشهای با دامنه تاثیر وسیع، مناسب و مجاز بهره گرفت و مزرعه توت‌فرنگی را قبل از رسیدن میوه‌ها سمپاشی کرد. همچنین توصیه می‌شود میوه توت‌فرنگی بعد از برداشت به سرعت خنک شود، با وسایل نقلیه سردخانه‌دار حمل و در انبار در دمای زیر ۶ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود.
پوسیدگی سراتوبازیدیومی ریشه
در ایران بیماریهای ریشه توت‌فرنگی و بیمارگرهای مربوط بررسی نشده‌اند. مشاهدات نشان می‌دهند که بیماریهای پوسیدگی ریشه در مزارع توت فرنگی سنندج مهم هستند.
نشانه‌های بیماری
پوسیدگی ریشه توت‌فرنگی بر اثر Rhizoctonia fragariae در امریکای شمالی، اروپا و آسیا گزارش شده است. ریشه‌های اصلی و نیز ریشه‌چه‌های تغذیه کننده بوته توت فرنگی آلوده به این بیماری از بین می‌روند. لکه‌های ریشه‌های جوان ابتدا قهوهای رنگ هستند، ولی با افزایش سن ریشه رنگ آنها تیره می‌شود. ریشه‌چه‌های تغذیه کننده مبتلا به بیماری نیز آبگز شده، می‌میرند. انهدام ریشه‌چه‌ها منجر به کم رشدی شدید انتهای دستکها و کاهش محصول – به ویژه در توت فرنگیهای همیشه بار – می‌شود.
عامل بیماری
عامل این بیماری Rhizoctonia fragariae است. این قارچ در همه جا حضور دارد. بیماری‌زایی آن متوسط تا شدید است و پوست ریشه بسیاری از گونه‌های گیاهی را عفونی می‌سازد. در طبیعت به اشکال بسیار متفاوت ظاهر می‌شود.
مبارزه
کنترل بیماریهای توت فرنگی به طور عمده بر اصول زیر استوار است:
استفاده از گیاهان دارای مقاومت ژنتیکی در برابر بیماری؛ ازدیاد اندامهای عاری از عوامل بیماری‌زا و سالم برای کشت و کنترل زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی عوامل بیماری‌زا و ناقلها.
سوالات متداول درباره توت فرنگی و بیماریهای آن
۱) علائم بیماری لکه سفید توت‌فرنگی چیست؟
علائم این بیماری بیشتر روی برگ ظاهر می‌شوند، ولی ممکن است روی میوه، دستک و کاسه گل نیز دیده شوند. از ویژگیهای لکه‌های این بیماری، وجود نواری به رنگ ارغوانی متمایل به قرمز در پیرامون قسمتهای بافت مرده لکه‌هاست. در سطح زیرین برگ نیز ممکن است لکه‌ها ظاهرشوند، ولی معمولا کم رنگتر از رنگ لکه‌های واقع در رویه بالایی پهنک هستند. گاهی چند لکه به هم متصل شده، باعث خشکیدکی بخشهای وسیعی از برگ می‌گردند.
۲) پوسیدگی نرم توت فرنگی را چگونه میتوان کنترل کرد؟
برای کنترل این بیماری در مزرعه میتوان از قارچ‌کشهای با دامنه تاثیر وسیع، مناسب و مجاز بهره گرفت و مزرعه توت‌فرنگی را قبل از رسیدن میوه‌ها سمپاشی کرد. همچنین توصیه می‌شود میوه توت‌فرنگی بعد از برداشت به سرعت خنک شود، با وسایل نقلیه سردخانه‌دار حمل و در انبار در دمای زیر ۶ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود.
منبع: اشکان، محمد(1390)، بیماریهای مهم درختان میوه در ایران.
