فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
درخت انار با نام علمی Punica granatum به تیره انارسانان تعلق دارد.این درخت بومی آسیای مرکزی و غربی است و سالیان طولانی است که در ایران کاشته میشود ( ميتوان گفت كه زادگاه اصلی آن فلات ايران ميباشد).
انار درخت كوچكی است كه در اقليم های خشک، نيمه گرمسيری و مديترانهای رشد و باردهی خوبی دارد و نسبت به عوامل نامساعد اكولوژيكی نيز مقاوم است. انار در اكثر كشورهای اروپايی به صورت خيلی محدود و به عنوان درختی زينتی كاشته ميشود ولی در كشورهای شمال آفريقا، اطراف دريای مديترانه، هندوستان، كشورهای مشترک المنافع، کشورهای آمریکای جنوبی، ایاالت متحده آمريكا و چين و بعضی از كشورهای دیگر به صورت باغ ميوه پرورش داده ميشود.
شاخه‌های انار، می‌توانند سرمای منفی ۱۲ درجه سانتیگراد را تحمل کنند و گل‌ها نیز حدود دو ماه بعد از شروع فصل رشد باز میشوند، معمولا از آسیب سرما مصون هستند. نیاز سرمایی انار کم است و با ۲۰۰ تا ۴۰۰ ساعت دمای زیر ۷ درجه برآورد میشود.
این گیاه برای رسیدن کامل، به تابستان‌های گرم نیاز دارد. ریشه‌های انار تا عمق یک و نیم متری زمین نفوذ می‌کنند و برای رشد به خاکی با زهکشی خوب و بافت متوسط رسی احتیاج دارند. انار، در برابر کم آبی بسیار متحمل است و میتوان آن را به صورت دیم هم پرورش داد، ولی آبیاری مرتب در بالا بردن مقدار و کیفیت محصول نقش مهمی دارد.
درخت انار در شرایط مساعد می‌تواند تا پنج متر ارتفاع و ۲۰۰ سال عمر می‌کند. انار را بر حسب اندازه، شیرینی و ترشی، آبداری و کم آبی، نازکی و کلفتی پوست، درشتی و رنگ دانه‌ها و … رقم بندی می‌کنند. تا کنون در جهان ۱۸۵ رقم انار شناخته شده است. اتابکی، رباب، ملس یزدی، ملس ترش ساوه، شیرین شهوار و زاغ از جمله ارقام مشهور انار در ایران هستند. مهمترین مناطق انارکاری در ایران عبارتند از: ساوه، فارس، یزد و دامغان.
انار از جمله ميوه هايی است كه علاوه بر مصرف تازه خوری (ميوه و اناردانِ تازه بسته بندی شده و قطعات بسته بندی شده (cut Fresh) )، به صورت رب، آب انار، شربت، سرکه، سس، كنسانتره، مربا، مارمالاد، ژله، لواشک و اناردانه یا ناردانه (دانه انار خشک شده) مورد استفاده قرار میگرد.
بیماریهای درخت انار
سفیدک پودری انار
این بیماری نخستین بار در رودبار مشاهده شد. نشانه‌های این بیماری روی برگ و میوه دیده میشوند. میسلیوم قارچ عامل بیماری در سطح بالایی برگ، تقریبا به طور یکنواخت و به صورت لایه‌ای ظریف و غیرمتراکم، تمامی یا بخشی از سطح برگ را می‌پوشاند.
روی پوست میوه انار نیز نشانه‌های بیماری به صورت لکه‌های سفید، کرکدار و بی‌شکل، متشکل از میسلیوم‌های کم پشت و اندامهای غیر جنسی قارچ ظاهر میشوند. پوست انار در محل لکه‌ها در آغاز زیر و سپس بافت مرده میشود. عامل بیماری Erysiphe punicae تشخیص داده شده است.
پوسیدگی میوه انار
این بیماری در اواخر فصل رویش در میوه‌های روی درخت و بیشتر موارد، پس از برداشت میوه و نگهداری آن در سردخانه یا انبار بروز می‌کند.
نشانه‌های بیماری پوسیدگی میوه انار
قارچ‌های مولد پوسیدگی میوه انار پس از ورود به داخل میوه، به سرعت رشد و نمو می‌کنند و زیاد میشوند. در این حالت گوشت دانه‌های انار نرم و لهیده شده و به رنگ‌های سیاه، آبی، خاکسترس یا مخلوطی از آنها در می‌آید.چنانچه عامل بیماریزا از راه سوراخ‌های ایجاد شده در گلوگاه میوه وارد شده باشند، معمولا نشانه‌ای از پوسیدگی در پوست میوه ظاهر نمی‌شود.
اگر ورود قارچ‌های بیماریزا به داخل میوه از ره ترک‌ها، سوراخ‌ها و آسیب‌های مکانیکی به پوست اتفاق افتاده باشد در این صورت پوست میوه انار نیز در مبادی ورودی عوامل بیماریزا نرم و لهیده شده و پاره میشود.
عوامل بیماری پوسیدگی میوه انار
بررسی های انجام شده در ایران نشان داد گونه‌های مختلفی از قارچ‌های متعلق به جنس‌های Aspergillus, Penicillum, Botrytis, Rhizopus, Alternaria و Nematospora می‌توانند موجب پوسیدگی میوه انار شوند، ولی بیشتر پوشیدگی‌ها بر اثر As. Niger و p.glabrum به وجود می‌آیند.
هر چند دو قارچی که در آخر ذکر شد در شرایط مناسب از نظر دما و رطوبت می‌توانند از راه ترک‌های بسیار ریز نامرئی و حتی پوست مسوه‌های سالم به داخل میوه رخنه و پوسیدگی ایجاد کنند، با وجود این قارچ‌های مولد این بیماری بیشتر از راه‌های ورودی ایجاد شده در گلوگاه یا پوست میوه انار نفوذ می‌کنند.
مهمترین عامل ورود قارچ‌ها در میوه انار و پیدایش پوسیدگی عبارتند از:
- عوامل محیطی موثر در ترکیدگی میوه و یا خرهای سرشاخهها که هنگاه وزش باد موجب سوراخ شدن پوست میوه میشود
- حشراتی که لارو یا بالغ آنها به داخل میوه نفوذ می‌کنند مانند کرم گلوگاه انار
- حشرات مکنده همچون انواع سن‌ها که وارد میوه نمی‌شوند اما نیش آغشته به قارچ را داخل میوه فرو می‌کنند.
- آسیب‌هایی که هنگام برداشت یا جابجایی یا بر اثر کنه‌ها، آفتاب و عوامل مکانیکی به میوه انار وارد میشود.
کنترل پوسیدگی میوه انار
- با کنترل آفت کرم گلوگاه انار و نیز سنهای ناقل بیمارگرها، به منظور جلوگیری از راه‌های ورودی به میوه انار، این بیماری در بتغ و انبار به طور محسوسی کنترل میشود.
- برداشت به موقع محصول
- تفکیک انارهای سالم از میوه‌های آلوده و مصدوم.
- نگهداری انارهای سالم در سردخانه
- دقت در هنگام برداشت محصول به منظور جلوگیری از ضربه و زخمی نشدن میوه.
ترکیدگی میوه انار
ترکیدگی میوه انار از مهمترین بیماریهای غیر انگلی در مناطق انارخیز کشور به شمار می‌رود.درصد ترکیدگی انار از سالی به سال دیگر متفاوت است.
نشانه‌های ترکیدگی میوه انار
بسته به ضعف و شدت عوامل ایجاد بیماری در میوه انار، ترک‌های کوچک تا بزرگ در پوست و دانه‌های انار به وجود می‌آید. گاهی میوه انار در جهت گلگاه تا دمگاه کالا نصف شده و زمانی ممکن است چند شکاف در جهات مختلف ایجاد و به چند بخش تقسیم میشود. در شرایط عادی ترکیدگی میوه انار معمولا از اواسط مردادماه شروع و در مهرماه به اوج می‌رسد.
کنترل ترکیدگی میوه انار
- طبق بررسیهای انجام شده مصرف کود نیتروژن در کاهش ترکیدگی میوه انار تاثیر چشمگیری دارد. مصرف کودهای نیتروژنی انار باعث افزایش پروتئین و اسیدآمینهها در گیاه شده، شادابی برگها و پوست میوه را به همراه دارد.
- استفاده از ارقام متحمل در باغهای جدید الاحداث مناسبترین روش در کاهش خسارت است.
آفتاب سوختگی تنه و شاخه‌های درخت انار
آفتاب سوختگی تنه و شاخه‌های انار در باغهای کشور بویژه انارستان‌های یزد شایع است.
نشانه‌های آفتاب سوختگی تنه و شاخه درخت انار
زردی، پژمردگی، ریزش برگها و کوچک ماندن میوه‌ها از جمله علایم اولیه این بیماری است. با پیشرفت بیماری، پوست تنه و شاخهها در جهت آفتاب‌گیر فاسد شده، به صورت ورقه‌هایی از این اندامها جدا می‌گردد و سرانجام تنه و شاخه‌های مبتلا می‌خشکند.
شدت و آسیب این بیماری در درختانی که قبلا در سایه دیوار یا درختان دیگر قرار داشته و بعدا به دلایل مختلف: از جمله قطع درختان مجاور آنها در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار گرفته‌اند و همچنین روی تنه‌های شیب‌دار درختان انار بیشتر است. تنه و شاخه‌های آسیب دیده از این بیماری معمولا مورد حمله سوسک چوبخوار قرار گرفته و خشکیدن آنها تسریع میشود.
عامل آفتاب سوختگی تنه و شاخه درخت انار
- گرمای شدید و طولانی مناطق کویری به ویژه در ماههای تیر و مرداد
- نوسان شدید دمای شب و روز توام با رطوبت نسبی بسیار پایین و حساسیت زیاد پوست درختان انار
کنترل آفتاب‌سوختگی تنه و شاخه درخت انار
- پیرایش درختان انار در کنترل این بیماری حائز اهمیت است.
- در مواردی که لزوما تنه و شاخه‌های انار در معرض تابش آفتاب قرار می‌گیرند، لازم است در اواخر فصل بهار، این اندامها با ماده‌ای بی اثر مانند گل سفید یا آهک سفید پاشی شوند.
پوسیدگی طوقه درخت انار
پوسیدگی طوقه درخت انار بیشتر در باغهای انار استان یزد و شیراز دیده میشود.
نشانه‌های بیماری پوسیدگی طوقه انار
ابتدا پوست درخت در محل طوقه و بن تنه ترک خورده و سپس بافت‌های پوست و قسمتی از چوب، دچار پوسیدگی خشک می‌گردند و پوست‌های خشکیده می‌ریزند.
معمولا پیشرفت پوسیدگی بعد از مدتی متوقف شده، پوست جدید در محل‌های مصدوم تشکیل میشود. لبه‌ها و پیرامون پوست جدید، کمی برآمده و شاخهها در سمتی که پوست طوقه دچار زوال شده از رشد باز ایستاده و برگها زرد میشوند. گاهی پوسیدگی به ریشهها نیز سرایت می‌کند و در این صورت درخت به سرعت خشک میشود. در اطراف تنه این درختهای خشکیده یا در حال خشکیدن، پاجوشهای کم یا زیاد می‌رویند.
کنترل بیماری پوسیدگی طوقه انار
- آبیاری درختان انار باید به اندازه و به موقع انجام شود، به طوری که باعث تغییر در فیزیولوژی طبیعی درخت و طولانی شدن دوره رشد گیاه نگردد. همچنین از مصرف زیاد کودهای نیتروژن باید خودداری گردد.
- از اواخر پاییز تا اوایل بهار پیرامون طوقه و تنه درختان تا ارتفاع ۵۰ سانتیمتری با پارچه ضخیم، گونی یا پلاستیک پوشانده باشد.
- حتی الامکان از کشت دوم مانند سبزی و صیفی و جالیز در باغهای انار خودداری شود
زیرا معمولا آبیاری در این باغها تابع زراعت دوم شده، باعث تغییرات فیزیولوژیکی در درخت انار شده و مستعد پوسیدگی طوقه میشود.
نماتود ریشه گرهی درخت انار
علائم ثانوی این بیماری روی اندامهای هوایی درختهای انار به صورت توقف رشد و ضعف عمومی درخت، زردی برگها، ریزش برگهای انتهایی شاخهها و خشکیدگی تدریجی سرشاخهها ظاهر میشود. روی ریشه های نازک و موی ریشهها، گالهای کوچک و بزرگ ایجاد میشوند که علامت اختصاری بیماری بوده است. در مواردی که بیماری شدت داشته باشد ممکن است موجب زوال تدریجی درخت شود.
کنترل نماتود ریشه گرهی درخت انار
- حتی الامکان در زمینهایی که به نماتودهای ریشه گرهی آلودهاند، باغ انار احداث نشود . قبل از احداث باغ ، خاک زمینهای مورد نظر را آزمایش کنید.
در صورت آلودگی زمین به نماتود، با شخم و آفتاب دهی خاک، جمعیت نماتود را باید کاهش داد. آفتابدهی در مناطق گرم و خشک در تقلیل جمعیت نماتود بسیار موثر است.
- برای احداث باغ انار از نهالهای سالم و عاری از نماتود استفاده گردد.
- مبارزه با علفهای هرز
- حتی الامکان از کاشت درختان انار در خاکهای خیلی سبک و ماسهای که مستعد آلودگی شدید به نماتودهای ریشهگرهی هستند باید اجتناب کرد.
شناسایی و بررسی بیماری‌زایی جدایه های Cytospora مرتبط با بیماری شانکر و سرخشکیدگی انار
تحقیقی در سال ۹۹ توسط گل محمدی و همکارانش، به منظور شناسایی عوامل قارچی دخیل در بیماری شانکر و سرخشکیدگی درختان
انار انجام شد.
علائم بیماری
در طول فصول مختلف سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ از انار کاری‌های دارای علایم از استان‌های آذربایجان شرقی و گلستان نمونه برداری صورت
گرفت. در باغهای نمونه برداری شده عمده علایم بیماری به صورت زردی برگها، ریزش برگهای انتهایی تاج پوششی، سرخشکیدگی در شاخهها،
شانکرهای طولی در سطح شاخهها و تنه، تغییر رنگ در بخش آوندها و پوست پوسته شدن شاخهها و تنه اصلی مشاهده گردید.
به طور تقریبی در هر باغ حدود ۸ % از درختان علایم آلودگی را در خود نشان میدادند. در طول نمونه برداری‌ها، ۱۷۸ نمونه گیاهی از باغهای انار این دو استان جمعآوری گردید. در نهایت تعداد ۱۷۱ جدایه قارچی جداسازی شد که گونه Cytospora punicae با فراوانی نسبی ۷۵ % بر اساس ترکیبی از ویژگی‌های ریخت شناختی و اطلاعات مولکولی حاصل از توالی ناحیه ITS به عنوان گونه غالب شناسایی گردید. آزمون بیماری‌زایی با استفاده از
روش شاخه بریده صورت گرفت.
نتیجه بررسی
نتایج تحقیق حاضر گونه C. punicae را به عنوان عامل بیماری شانکر و سرخشکیدگی درختان انار در استان‌های آذربایجان شرقی و گلستان تعیین کرد. با شناسایی و تعیین عامل بیماری امکان اتخاذ استراتژی‌های مناسب برای مدیریت این بیماری فراهم خواهد گردید.
سوالات متداول درباره بیماریهای درخت انار
۱) ۶ بیماری مهم درخت انار چیست؟
سفیدک پودری، پوسیدگی میوه، ترکیدگی میوه انار،آفتاب سوختگی تنه و شاخه‌های درخت انار، پوسیدگی طوقه درخت انار و نماتود ریشه گرهی درخت انار از جمله بیماریهای مهم درختان انار هستند.
۲) چگونه میتوان ترکیدگی میوه انار را کنترل کرد؟
طبق بررسیهای انجام شده مصرف کود نیتروژن در کاهش ترکیدگی میوه انار تاثیر چشمگیری دارد. مصرف کودهای نیتروژنی انار باعث افزایش پروتئین و اسیدآمینهها در گیاه شده، شادابی برگها و پوست میوه را به همراه دارد. همچنین استفاده از ارقام متحمل در باغهای جدید الاحداث مناسبترین روش در کاهش خسارت است.
۳) چطور بیماری پوسیدگی طوقه انار را کنترل کنیم؟
برای کنترل این بیماری آبیاری درختان انار باید به اندازه و به موقع انجام شود، به طوری که باعث تغییر در فیزیولوژی طبیعی درخت و طولانی شدن دوره رشد گیاه نگردد. همچنین از مصرف زیاد کودهای نیتروژن باید خودداری گردد. از اواخر پاییز تا اوایل بهار پیرامون طوقه و تنه درختان تا ارتفاع ۵۰ سانتیمتری با پارچه ضخیم، گونی یا پلاستیک پوشانده باشد. حتی الامکان از کشت دوم مانند سبزی و صیفی و جالیز در باغهای انار خودداری شود، زیرا معمولا آبیاری در این باغها تابع زراعت دوم شده، باعث تغییرات فیزیولوژیکی در درخت انار شده و مستعد پوسیدگی طوقه میشود.
۴) علائم نماتود ریشه گرهی چیست و چگونه میتوان آن را کنترل کرد؟
علائم ثانوی این بیماری روی اندامهای هوایی درختهای انار به صورت توقف رشد و ضعف عمومی درخت، زردی برگها، ریزش برگهای انتهایی شاخهها و خشکیدگی تدریجی سرشاخهها ظاهر میشود. روی ریشه های نازک و موی ریشهها، گالهای کوچک و بزرگ ایجاد میشوند که علامت اختصاری بیماری بوده است. در مواردی که بیماری شدت داشته باشد ممکن است موجب زوال تدریجی درخت شود.
برای کنترل این بیماری حتی الامکان در زمینهایی که به نماتودهای ریشه گرهی آلودهاند، باغ انار احداث نشود . قبل از احداث باغ ، خاک زمینهای مورد نظر را آزمایش کنید. در صورت آلودگی زمین به نماتود، با شخم و آفتاب دهی خاک، جمعیت نماتود را باید کاهش داد. آفتابدهی در مناطق گرم و خشک در تقلیل جمعیت نماتود بسیار موثر است.
برای احداث باغ انار از نهالهای سالم و عاری از نماتود استفاده گردد. مبارزه با علفهای هرز و حتی الامکان از کاشت درختان انار در خاکهای خیلی سبک و ماسهای که مستعد آلودگی شدید به نماتودهای ریشهگرهی هستند باید اجتناب کرد.
منبع: اشکان، محمد(1390)، بیماریهای مهم درختان میوه در ایران.
