فروشگاه کشاورزی پارس مرکبات | عرضهکننده انواع کود و سم، کارشناسی فنی باغات و مزارع
نویسنده: پارس مرکبات 
تکثیر درخت انار به وسیله بذر، خوابانیدن پاجوش، قلمه، نهال (قلمه ریشه دار)، پیوند و کشت بافت می‌توان انجام داد که روش تهیه نهال از سایر روش‌ها آسان‌تر و رشدش سریع‌تر است.
یکی از اصول اساسی برای تکثیر درختان از جمله درخت انار، داشتن باغ‌های مادری و یا منابع اولیه اصیل و سالم برای تهیه قلمه، پیوندک و … است.
تکثیر درخت انار با قلمه زدن
در این روش لازم است که قلمه از پایه‌های مادری اصیل، سالم و مقاوم در برابر شرایط نامساعد خاک و یا میکرو ارگانیزم‌های بیماری‌زای خاک‌زی گرفته شود.
افزایش با قلمه همانند هر روش غیر جنسی، استعداد افزایش حساسیت به بیماری‌ها و آفت‌ها را دارد، چون گیاهان هم گروهی، تفاوت‌های ژنتیکی موجود در گیاهان حاصل از کاشت بذر را دارا نمی‌باشند.
تهیه قلمه
ویژگی‌های قلمه انار مناسب عبارتند از:
- از نوع چوب سخت باشد.
- باید از گیاهان مادری سالم که زیر نور آفتاب کامل قرار داشته و رشد متعادلی داشته‌اند.
- نباید از قسمت‌های دارای رشد انبوه، میان‌گره های بلند غیر عادی و شاخه‌های ضعیف درون درخت گرفته شود.
- چوب‌های دارای رشد و اندازه متوسط( دارای طول ۲۵-۳۵ و قطر ۲/۵-۰/۵ سانتی متر) برای تهیه قلمه، بسیار مطلوب می‌باشند.
- قلمه، پیش از آن که گیاه جدید بتواند غذای خود را تامین کند باید مواد غذایی ذخیره کافی برای غذادهی ریشه و شاخساره داشته باشد. به طور معمول قسمت‌های انتهایی شاخه‌ها، مواد غذایی ذخیره کمی دارند و باید حذف شوند ولی صرف نظر از بعضی استثناها، بخش‌هاس وسط و پایین شاخه برای قلمه گیری مناسب هستند.
- تهیه قلمه باید از شاخه های بارده ۲ تا ۳ ساله یا رخ بار و مناطق آفتاب گیر درخت که موجب باردهی باردهی سریع تر نهال‌های حاصله میشود، انجام شود.
زمان قلمه گیری
بهترین زمان قلمه گیری، اسفند تا اوایل فروردین و از درختان علامت‌گذاری شده است که هرچه به زمان بیدار شدن درختان نزدیک باشد، از میزان خطا در انتخاب قلمه کاسته میشود.
کاشت قلمه
قلمه‌ها چه در محل اصلی و چه در خزانه کشت شوند، باید ۵-۲ سانتیمتر از انتهای آن‌ها که دارای ۳-۲ جوانه قوی می‌باشند، بیرون خاک و بقیه قلمه، داخل خاک قرار داده شود. کاشت قلمه انار به دو روش زیر ممکن است:
کشت قلمه در محل اصلی: در این روش بهتر است از شاخه‌های ۲ تا ۳ ساله که دارای جوانه‌های قوی تر می‌باشند استفاده شود.
کشت قلمه در خزانه یا نهالستان به منظور تولید قلمه ریشه‌دار: در این روش، قلمه را در خزانه می‌کارند و پس از ریشه دار شدن به محل اصلی انتقال می‌دهند.
این روش از روش کاشت مستقیم قلمه در زمین اصلی مناسب‌تر است، زیرا سطح کوچک‌تری را در بر می‌گیرد، بهتر می‌توان عملیات مربوطه را انجام داد، در هزینه‌های کارگری و آب و زمین (از اول کاشت قلمه تا ریشه دار شدن) صرفه‌جویی میشود، قلمه‌ها سریع‌تر رشد خواهند کرد، نهال‌های قوی‌تری تولید خواهند شد، باغ یکنواخت تری ایجاد و از عمل واکاوی جلوگیری میشود.
برای احداث نهالستان، خاک‌های شنی و رسی با بافت سبک بسیار مناسب هستند.
تولید نهال گلدانی: با احداث نهالستان‌های متعدد در مناطق عمده انار کاری و انتقال نهال‌های تولیدی به مناطق مختلف کشور، در صد تلفات در اثر عدم رعایت اصول فنی افزایش یافت، لذا تولید نهال گلدانی این مشکل را رفع و محدودیت زمان انتقال را نیز برطرف کرده است.
تکثیر درخت انار با پیوند زدن
چه زمانی می‌توان انار را پیوند زد؟
موقع پیوند زدن زمانی است که گیاه در دوره فعالیت، یعنی شیره نباتی در جریان باشد. بنابراین از نظر علمی در هر موقع از سال به استثنای موقعی که گیاه در دوره استراحت به سر می‌برد و شیره نباتی راکد گردیده می‌توان عمل پیوند را انجام داد.
این نظریه در عمل با اشکالاتی به شرح ذیل مواجه می‌گردد که عملا زمان پیوند زدن را محدود می‌کند:
۱) مقدار زیاد شیره نباتی مانع ایجاد تماس بین پیوندک و پایه در ناحیه لایه زاینده و جوش خوردن آن‌ها با یکدیگر میشود و به اصطلاح باغبانان پیوندک در شیره نباتی خفه می‌گردد.
۲) حرارت زیاد باعث تبخیر فوق العاده پیوندک شده و قبل از آنکه سلول‌های لایه زاینده یکی شوند و شیره نباتی کافی به پیوندک برسد، گرما پیوندک را خشک نموده و از بین می‌برد.
۳) سرمای زمستان و یخبندان و به طور کلی حرارت کمتر از 10 درجه سانتی گراد در هوای اطراف پیوندک نیز مانع فعالیت سلول‌های لایه زاینده گردیده، جوش خوردن پیوند را غیر ممکن می‌سازد.
بنابراین در دو فصل به طور حتم می‌توان گیاهان را پیوند کرد. در فصل بهار پس از بیدار شدن پایه و قبل از آنکه شدت جریان شیره نباتی زیاد شود و یا آنکه سرمای اول بهار مانع فعالیت سلول‌های قسمت هوایی گیاه گردد و دیگری در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز (بنا به نوع درخت) که جریان شیره نباتی تا اندازه‌ای کند شده و سرمای زمستان هنوز فرا نرسیده است.
بدیهی است که هرگاه شرایط مناسب از اثر سو گرمای تابستان جلوگیری شود و یا گرمای هوا اجازه دهد می‌توان عمل پیوند را انجام داد.
انواع پیوند
پیوند شکمی
برای تبدیل ارقام غیر تجاری به تجاری (از جمله ارقام انار ترش به ملس یا شیرین) از پیوند شکمی استفاده میشود. پیوند شکمی در دو نوبت از سال، در اوایل بهار و اواخر تابستان، زمانی که پوست درخت به راحتی جدا میشود و امکان انجام پیوند وجود دارد، امکان پذیر است. پیوند شکمی با توجه به سن درخت انار به دو شکل انجام میشود:
درخت پیوند شده ۳-۴ ساله باشد: پس از گرفتن پیوندک، درخت از قسمت بالای محل پیوند که روی تنه اصلی میباشد، قطع شود. این نوع پیوند در باغات جوانی که رقم کاشته شده مورد رضایت باغدار نیست، کاربرد دارد.
درخت پیوند شده مسن باشد (سرشاخه کاری درختان قدیمی): در این حالت پیوند روی شاخه‌های جانبی درخت زده میشود و نه روی تنه اصلی؛ به همین دلیل، پایه پس از گرفتن پیوندک حفظ میشود تا رشد شاخه‌های پیوند خورده ممکن شود. شاخه‌ای که در اثر این نوع پیوند زدن به وجود می‌آید، بعد از ۲ تا ۳ سال محصول میشود.
البته اغلب بهتر است به جای پیوند سرشاخه‌های مسن، عمل پیوند روی شاخه‌های نازک و پاجوش‌های جوان زده شود و سپس قسمت مسن به طور کامل حذف شود. این عملیات برای جوان‌سازی باغ‌های قدیمی کاربرد دارد.
پیوند لوله‌ای
این نوع پیوند کمتر از پیوند شکمی به کار می‌رود و مانند پیوند شکمی در دو موقع از سال یعنی اوایل بهار و دیگری اواخر تابستان قابل اجرا است.
این نوع پیوند به طور معمول روی شاخه‌های دوساله انجام میشود و شرط انجام پیوند، برابری قطر پایه و پیوندک است، بنابراین در صورت ناهماهنگی قطر پایه و پیوندک باید به یکی از دو حالت زیر عمل شود:
اگر پیوندک قطورتر از پایه باشد: پس از تهیه پیوندک، لازم است پیوندک از پشت جوانه برش طولی داده شده و سپس روی پایه قرار داده شود.
اگر پایه از پیوندک قطورتر باشد: لازم است پیوندک پس از برش از پشت جوانه، دور پایه قرار داده شود و قسمت بدون پوست و لخت پایه با کمی از پوست خود پایه یا چسب باغبانی پوشانده شود.
سوالات متداول درباره تکثیر درخت انار
۱) یک قلمه خوب انار چه ویژگی هایی دارد؟
برای تکثیر انار به روش قلمه زدن، درختی را که انتخاب میکنیم باید:
-از نوع چوب سخت باشد.
-باید از گیاهان مادری سالم که زیر نور آفتاب کامل قرار داشته و رشد متعادلی داشته‌اند.
-نباید از قسمت‌های دارای رشد انبوه، میان‌گره های بلند غیر عادی و شاخه‌های ضعیف درون درخت گرفته شود.
-چوب‌های دارای رشد و اندازه متوسط( دارای طول ۲۵-۳۵ و قطر ۲/۵-۰/۵ سانتی متر) برای تهیه قلمه، بسیار مطلوب می‌باشند.
-قلمه، پیش از آن که گیاه جدید بتواند غذای خود را تامین کند باید مواد غذایی ذخیره کافی برای غذادهی ریشه و شاخساره داشته باشد.
۲) چه زمانی برای پیوند زدن مناسب است؟
موقع پیوند زدن زمانی است که گیاه در دوره فعالیت، یعنی شیره نباتی در جریان باشد. بنابراین از نظر علمی در هر موقع از سال به استثنای موقعی که گیاه در دوره استراحت به سر می‌برد و شیره نباتی راکد گردیده می‌توان عمل پیوند را انجام داد.
در دو فصل به طور حتم می‌توان گیاهان را پیوند کرد. در فصل بهار پس از بیدار شدن پایه و قبل از آنکه شدت جریان شیره نباتی زیاد شود و یا آنکه سرمای اول بهار مانع فعالیت سلول‌های قسمت هوایی گیاه گردد و دیگری در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز (بنا به نوع درخت) که جریان شیره نباتی تا اندازه‌ای کند شده و سرمای زمستان هنوز فرا نرسیده است.
۳) پیوند شکمی انار چگونه انجام میشود؟
یکی از راه های تکثیر انار پیوند زدن است که خود شامل پیوند شکمی و لوله‌ای میباشد. پیوند شکمی در دو نوبت از سال، در اوایل بهار و اواخر تابستان، زمانی که پوست درخت به راحتی جدا میشود و امکان انجام پیوند وجود دارد، امکان پذیر است.پیوند شکمی با توجه به سن درخت انار به دو شکل انجام میشود:
درخت پیوند شده 3-4 ساله باشد: پس از گرفتن پیوندک، درخت از قسمت بالای محل پیوند که روی تنه اصلی میباشد، قطع شود. این نوع پیوند در باغات جوانی که رقم کاشته شده مورد رضایت باغدار نیست، کاربرد دارد.
درخت پیوند شده مسن باشد (سرشاخه کاری درختان قدیمی): در این حالت پیوند روی شاخه‌های جانبی درخت زده میشود و نه روی تنه اصلی؛ به همین دلیل، پایه پس از گرفتن پیوندک حفظ میشود تا رشد شاخه‌های پیوند خورده ممکن شود. شاخه‌ای که در اثر این نوع پیوند زدن به وجود می‌آید، بعد از 2 تا 3 سال محصول میشود.
