نماتود ریشه و زوال مرکبات

نماتود ریشه مرکبات از جمله بیماری‌هایی است که به دلیل نوع آلودگی آن مسئله ساز شده است، زیرا آلودگی می‌تواند از گیاهان آلوده قبلی نیز منشا گیرد، بنابراین در زمان کاشت نهال‌های عاری از مرکبات، جایی که قبلا مرکبات نیز کاشت نشده است امکان وجود نماتود است.

ظهور بیماری نماتود ریشه و زوال مرکبات

نماتود ریشه‌ی مرکبات در سال ۱۹۱۲ توسط هوجز (J.R.Hodges) روی ریشه‌ی مرکبات کالیفرنیا کشف شد. سپس کُب(Cobe) در سال۱۹۱۴ شکل شناسی، چرخه زندگی وگسترش این نماتود را مطالعه کرد. توماس(Thomas) در سال‌های ۱۹۱۳-۱۹۲۳ بیماری‌زا بودن این بیماری را اثبات کرد.

نماتود و زوال مرکبات در ایران

نماتود مرکبات برای اولین بار در سال 1345 از منطقه خفر شیراز و در سال ۱۳۴۶ توسط ایزد‌پناه و صفریان از ملاثانی اهواز گزارش شد. یک سال بعدکاچو و آلو این بیماری را از تنکابن گزارش کردند.

پس از آن مطالعاتی در مناطق جنوبی در مورد نماتود با زوال مرکبات و شمال کشور به منظور گسترش نماتود ریشه مرکبات و تاثیر نماتودکش‌ روی نماتود مرکبات انجام شد. نماتود ریشه مرکبات در استان‌های کرمان، کرمانشاه،گیلان و گلستان دیده شده است.

نشانه‌های بیماری نماتود ریشه مرکبات

نماتود ریشه مرکبات موجب مرگ درخت نمی‌شود، ولی در آن نوعی زوال تدریجی ایجاد می‌کند. درختان جوان کاشته شده در ‌باغ‌های قدیمی به علت وجود نماتودهای مقیم ممکن است دچار ضعف شده و آسیب ببینند. درختانی که ریشه‌های آن‌ها مورد هجوم تعداد زیادی نماتود قرار گرفته‌اند، برگ‌های آن‌ها زرد، میوه‌ها کوچک و شاخ و برگ آن‌ها نیز کم می‌شود.

درختان آلوده به این بیماری به افزایش کودهای شیمیایی واکنشی نشان نمی‌دهند و در برابر تنش‌های کم آبی زودتر از درختان سالم از پا در می‌آیند. میزان خسارت نماتود به عملیات زراعی، تیپ خاک، شوری، رطوبت خاک و رقم پایه بستگی دارد.

نشانه‌های اختصاصی نماتود روی ریشه دیده می‌شود. ریشه‌های ظریف و فرعی آلوده به نماتود ممکن است کلفت و کثیف شده و نمای غیر طبیعی پیدا می‌کند.

این حالات به دلیل چسبیدن ذرات خاک و بقایای گیاهی و ریشه‌هاست، البته کلفتی و کثیف بودن ریشه‌ها نشانه‌ی قابل قبولی برای آلودگی به نماتود نیست و برای تشخیص قطعی باید با میکروسکوپ دیده شود.

زیست شناسی نماتود ریشه مرکبات

نماتود ریشه مرکبات، Tylenchulus semipenetrans  نام دارد. نماتودهای ماده بالغ(۰/۳۵ تا ۰/۴ mm طول) غیر مهاجر، گلابی شکل‌ و معمولا به صورت گروه‌های کم جمعیت در سطح ریشه‌های رشته‌ای مرکبات، زیر پوشش بقایای توده تخم مستقر در ماده ژلاتینی یافت می‌شوند.

دوره تکاملی نماتودهای نر بالغ( به طول ۰/۳ – ۰/۴ mm) ۱۲ روز از زمان خروج تخم طول کشیده و تغذیه نیز نمی‌کنند. نماتودهای ماده انگل‌های اجباری هستند و تکامل آن‌ها بستگی به استقرار و تداوم آن در محل تغذیه دارد. نماتود ماده پس از بلوغ کامل و جفت‌گیری، تخم‌ریزی می‌کند. همچنین نماتود ماده بدون جفت‌گیری و به روش بکرزایی نیز میتواند تولیدمثل کند.

تاکنون سه بیوتیپ نماتود مرکبات در جهان شناسایی شده و بیشتر گونه‌های گیاهان تیره مرکبات به هر سه تیپ نماتود حساس هستند.

میزبان‌های نماتود ریشه مرکبات

زیتون، یاس بنفش، تاک و خرمالو از جمله میزبان‌های دیگر بیماری نماتد مرکبات هستند.

روش‌های مبارزه با بیماری نماتد ریشه و زوال مرکبات

رعایت نکاتی قبل از احداث باغ

• زمین عاری از آلودگی باشد.

معمولا زمین‌های بکر که قبلا در آن مرکبات و دیگر میزبا‌ن‌های نماتود کشت نشده عاری از آلودگی هستند، اما از آنجایی که نماتود تا چندمتری عمق زمین نفوذ می‌کند، ریشه کنی آن در خاک‌های آلوده تقریبا غیر ممکن است. با این وجود تدخین خاک با ترکیباتی مانن دی-دی یا متیل بروماید به میزان نسبتا زیاد، جمعیت نماتود را تا مدت‌ها پایین نگه می‌دارد.

• انتخاب نهال عاری از آلودگی

(برای تولید نهال عاری از آلودگی لازم است نهالستان‌ها در زمین‌های بکر یا تدخین شده احداث شوند، تدخین نه تنها نماتود بلکه قارچ‌های مولد گوموز و پوسیدگی ریشه را از بین می‌برد) برای اطمینان بیشتر می‌توان ریشه نهال را قبل از کاشت در محلول نماتدکش فرو برد.

• چنانچه احداث باغ در محاورت باغ آلوده است باید از انتقال خاک،آب و یا نهال آلوده به محل احداث باغ جلوگیری کرد.
• بیشتر پایه‌های تجاری مرکبات به نماتود حساسند، اما در سال‌های اخیر همسانه ژنتیکی(germplasm) از نارنج سه برگ که در برابر نماتود مقاومت دارد ایجاد شده است.

رعایت نکاتی بعد از احداث باغ

• استفاده از نماتودکش بعد از کاشت درخت، در کاهش جمعیت نماتود و افزایش عملکرد و اندازه میوه موثر است.

نکته: همه نماتودکش‌ها در شرایط خاص، آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند.

سوالات متداول درباره نماتود ریشه و زوال مرکبات

۱) نماتود ریشه چیست؟

نماتود ریشه مرکبات از جمله بیماری‌هایی است که به دلیل نوع آلودگی آن مسئله ساز شده است، زیرا آلودگی می‌تواند از گیاهان آلوده قبلی نیز منشا گیرد، بنابراین در زمان کاشت نهال‌های عاری از مرکبات، جایی که قبلا مرکبات نیز کاشت نشده است امکان وجود نماتود است.

نماتود مرکبات برای اولین بار در سال ۱۳۴۵ از منطقه خفر شیراز و در سال ۱۳۴۶ توسط ایزد‌پناه و صفریان از ملاثانی اهواز گزارش شد. یک سال بعدکاچو و آلو این بیماری را از تنکابن گزارش کردند.

۲) نشانه های این بیماری چگونه بروز میکند؟

-نماتود ریشه مرکبات موجب مرگ درخت نمی‌شود، ولی در آن نوعی زوال تدریجی ایجاد می‌کند.

-درختان جوان کاشته شده در ‌باغ‌های قدیمی به علت وجود نماتودهای مقیم ممکن است دچار ضعف شده و آسیب ببینند.

-درختانی که ریشه‌های آن‌ها مورد هجوم تعداد زیادی نماتود قرار گرفته‌اند، برگ‌های آن‌ها زرد، میوه‌ها کوچک و شاخ و برگ آن‌ها نیز کم می‌شود.

-نشانه‌های اختصاصی نماتود روی ریشه دیده می‌شود. ریشه‌های ظریف و فرعی آلوده به نماتود ممکن است کلفت و کثیف شده و نمای غیر طبیعی پیدا می‌کند.

۳) چه گیاهانی امکان دارد به این بیماری مبتلا شوند؟

زیتون، یاس بنفش، تاک و خرمالو، بیشتر گونه‌های گیاهان تیره مرکبات و…

اشکان. م، ۱۳۹۰، بیماری‌های مهم درختان میوه در ایران، آییژ،3.