انواع کنه ها

زیر رده کنه ها از شاخه بند پایان جانوران کوچکی را در بر می گیرد که حلقه های شکمی آنها اغلب نا مشخص است و بدنشان به صورت یکپارچه دیده می شود، کنه ها اغلب در مراحل نمفی و بلوغ چهار جفت پا و در دوره پورگی سه جفت پا دارند، طول بدن آنها اکثرا کوتاه است ولی بعضی از گونه ها بدن درازی دارند مانند کنه های خانواده اریوفیوئید ها که در مراحل مختلف رشد فقط دو جفت پا دارند.

در دوران تکاملی کنه ها می توان مراحل زیر را مشاهده نمود:
تخم، لارو، پوره سن اول یا پروتونمف، پوره سن دوم یا دئوتونمف و کنه بالغ، در بین هر یک از مراحل رشد تا بلوغ، یک مرحله استراحت وجود دارد؛ دوره ها استراحت و توقف رشد را به ترتیب استراحت اول، استراحت دوم و استراحت سوم می گویند.

کنه ها جز در مرحله تخم در سایر مراحل تحرک دارند و تنها در موقع تغییر جلد غالبا برای چند روز بی حرکت می مانند. در حالاتی که کنه حرکت نمی کند، تغییرات تکاملی اعضای بدن مانند پیدایش پاهای چهارم در پوره اول و دستگاه های تناسلی در پوره دوم صورت می گیرد.

کنه ها از دو طریق جنسی و بکرزائی تولید مثل می نمایند، تعداد تخم آنها در محیط های گرم و مناسب زیادتر است. اکثر کنه ها تخم گذارند و بعضی از گونه های آن زنده زا هستند، کنه ها تخم های خود را روی سنگ، خاک، اندام های گیاهی و یا روی حیوانات می گذارند. تخم ها بیشتر کروی، تخم مرغی و گاهی استوانه ای شکل اند، کنه های نر معمولا کوچکتر و تعداد آنها کمتر از ماده هاست. شکل آنها نیز با ماده ها متفاوت است.

تولید مثل برخی از کنه ها به طریق بکرزائی و به صورت نرزائی یا ماده زائی انجام می گیرد. دوره رشد کنه ها و تعداد نسل سالانه آنها بسته به درجه حرارت محیط و طول روز، متغیر است.
مهم ترین کنه هایی که در کشاورزی به گیاهان مختلف باغی، زراعی و زینتی خسارت می‌زنند عبارتند از:

خانواده تترانی خیده:

کنه های خانواده تترانی خیده در گیاه پزشکی اهمیت ویژه ای دارند، این خانواده از گونه های زیان آور زیادی تشکیل می شود. درازای این کنه ها حداکثر از M۸۰۰ تجاوز نمی‌کند. رنگ آنها متغیر، زرد مایل به سبز، نارنجی، قرمز یا قهوه ای است، اغلب گلابی شکل اند، در اینصورت قسمت عقبی اندام آنها نسبتا باریک است و دارای پوست نرمی می باشند، برخی از گونه های این خانواده با تنیدن تاری شبیه تار عنکبوت سطح برگهای میزبان را همراه با قشری مانند گرد و خاک می پوشاند، مخصوصا در کشت های زیر پلاستیک و گلخانه ها این تارها روی گیاهان زیاد دیده می شود. بر اثر خسارت کنه های این خانواده لکه های خاکستری کاملا مشخصی در سطح برگ پدید می آید.

کنه قهوه‌ای پابلند درختان میوه

روی سیب، گلابی، آلو و گوجه فعالیت میکند، این کنه زمستان را منحصرا به صورت تخم زمستانی در قسمت های مختلف تاج درخت می گذراند، تخم های قرمز مایل به قهوه ای این حشره در بهار باز می شوند و در مراحل مختلف از برگ سیب و گلابی تغذیه کرده خسارت فراوانی به آنها می زنند.

کنه قرمز اروپایی

کنه بالغ قرمز اروپایی ۰/۴ میلی متر طول دارد. رنگ قرمز مایل به قهوه ای است و موهایی بلند روی برجستگی های سفید دارد. نرهای کوچک تر و باریک تر از ماده ها و به رنگ قرمز روشن هستند، تخم این کنه به رنگ قرمز روشن یا نارنجی است به قطر ۰/۱ میلی متر، شکل تخم کروی و پیاز مانند است که در بالا یک زائده مو مانند می باشد.

این کنه زمستان را بصورت تخم و به حالت دیاپوز می گذراند، در بعضی از سالها تعداد زیادی تخم روی پوست تنه و شاخه های درختان دیده می شود، مخصوصا روی درختانی که در جاهایی محفوظ واقع شده اند از دور بصورت لکه قرمز رنگی دیده می شود.

از خصوصیات کنه قرمز اروپایی این است که در زیر برگها قرار می گیرد ولی از سطح رویی برگ نیز تغذیه می کند و خسارت آن به صورت لکه های خاکستری در برگ ظاهر می شود. این کنه به درخت سیب خسارت می زند و همچنین به درختان گلابی، گوجه، گیلاس و حتی انگورفرنگی و توت فرنگی و تعداد زیادی از درختان مانند بید، تبریزی رز و تمشک حمله می کند. بر اثر حمله این کنه به علت کاهش فعالیت کلروفیلی، برگهای درختان قبل از موقع خزان می کنند و باردهی درختان میوه از نظر کمی و کیفی به طور فاحشی تقلیل می یابد.

کنه دولکه ای عمومی

کنه ماده بالغ این گونه ۰/۵۳ میلی متر طول دارد، شکل آن بیضوی به رنگ زرد روشن تا سبز تیره است که دو لکه تیره رنگ در طرفین بدن آن وجود دارد، نرها رنگ روشن تری دارند، تخم ها گرد، کروی، صاف بدون مو و به رنگ زرد و گاهی مایل به قرمز هستند. کنه دو لکه ای عمومی همه خوار است و بیش از ۱۵۰ گونه گیاه مانند سیب، گلابی، گوجه، گیلاس، هلو، بادام، گل سرخ، توت فرنگی، لوبیا، باقلا، شبدر، یونجه، پنبه جالیز و گیاهان زینتی مانند کوکب، داودی، میخک و بسیاری از علف های هرز را مورد حمله قرار می دهد.

این کنه زمستان را به حالت ماده بالغ بارور در زیر پوست درختان میوه، بوته ها و گاهی داخل خاک می گذراند. کنه های زمستانی رنگ قرمز آجری دارند، در اوایل بهار روی علف های هرز تخم ریزی می کنند و سپس گیاهان زراعی، زینتی و درختان را مورد حمله قرار می دهند این کنه در تمام مراحل فعال زندگی در پشت برگ ها تارهایی می تند که بطور موازی در چند طبقه افقی قرار می‌گیرند و بدین ترتیب تخم ها و کنه را در برابر باد، باران و دشمنان طبیعی حفاظت می کنند، در اواخر پاییز کنه های ماده برگ ها را ترک کرده روی تنه درختان و بوته های کوتاه زمستان گذرانی می کنند.

کنه ارغوانی

اهمیت اقتصادی این کنه کمتر از کنه قرمز اروپایی و کنه دو لکه ای عمومی است ولی در بعضی از سال ها به باغ های میوه ای که هیچگاه سمپاشی نشده اند آسیب می رساند، رنگ ماده بالغ، قرمز تیره و پاهای آن زرد است، رنگ نرها زرد روشن یا تیره با لکه های نامنظم سبز مایل به سیاه است. اندازه آنها به ۰/۴۰۲ میلی متر می رسد. تخم ها کروی به قطر ۰/۱۴۵ میلی متر سفید یا زرد مایل به سبز هستند، تخم بدون دنباله و صاف است.
این کنه زمستان را به حالت ماده بالغ و بطور دسته جمعی در زیر پوست تنه درختان میزبان می گذراند.

از انواع دیگر کنه ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کنه نمدی مو

که زیان زیادی به موستان های کشور وارد می کند، این کنه با نیش خود به برگ های جوان و شاخه های در حال رشد خسارت زده درنتیجه تاول های سبز یا قرمز رنگی در برگ درختان ایجاد می کند، در سطح زیری برگ ها لکه های سفید نمدی شکل و موداری پدید می آید که به تدریج قهوه ای یا قرمز می گردد، این لکه ها گاهی با بیماری سفیدک اشتباه می شود.

کنه نمدی مو، بدنی دراز و حلقوی دارد، اندازه آن به ۰/۲میلی متر می رسد و در قسمت جلوی بدن دو جفت پا دارد، میزان آسیب رسانی آن در موستان های جوان بیشتر است. کنه های ماده زمستان را زیر پوستک های ساقه، تنه و شاخه های مو به سر می برند و به مجرد باز شدن جوانه های مو در زیر غنچه و جوانه های تازه جمع می شوند و بافت های گیاهی را نیش زده از شیره گیاه تغذیه می کنند. بر اثر حمله این کنه برگ ها دفرمه می شوند.

تخم این کنه سفید و دوره نهفتگی آن ده روز است پوره ها پس از بیرون آمدن از تخم تغییر جلد داده، در مدت ۸ تا ۱۰ روز نمف می شوند و تا یک هفته بی حرکت باقی می مانند.

کنه آبله زای گلابی

این کنه در تابستان در داخل نسوج برگ گلابی زندگی می کند برگ ها را نیش زده، در زیر و روی برگ تاول های آبله مانندی پدید می آورد. تاول ها ابتدا سبز روشن و گاهی قرمزاند و سپس قهوه ای یا سیاه می شوند و درصورت طغیان شدید آفت میوه ها نیز مورد حمله قرار می گیرند که درنتیجه تغییر شکل داده، قبل از موقع می ریزند. کنه زمستان به صورت بالغ بطور دسته جمعی زیر پوسته های غنچه های گل و چوب به سر می برد و در سال دو نسل دارد.

کنه نقره‌ای مرکبات یا مخملک

کنه بالغ این گونه، بسیار ریز است. طول آن ۰/۱۲ میلی متر و رنگ آن زرد روشن و نارنجی است. شکل آن مخروطی، در قسمت سر بزرگ و در قسمت انتهایی بدن باریک است که به یک جفت دنباله یا پای دروغی کوتاهی ختم می شود. بر روی آخرین حلقه شکم ضمایم بادکش مانند بسیار کوچکی وجود دارد که کنه بوسیله آن به برگ یا میوه می چسبد.

تخم آن کروی، زرد روشن و شفاف است، هر ماده بطور متوسط ۲۰ تا ۲۵ روز تخم روی برگ و سطح میوه می گذارد. در روزهای آفتابی و رطوبتی کنه ها به تعداد زیاد به صورت یک لکه قهوه ای رنگ مایل به مسی، روی میوه های رو به آفتاب جمع می شوند.

این کنه به برگ، میوه، شاخه های سبز جوان آسیب می رساند و آثار صدمات آن روی میوه پرتقال و نارنگی به صورت لکه های قهوه‌ای شبیه به زنگ زدگی دیده می شود. در نتیجه نیش زدگی کنه برگ ها شفافیت خود را از دست داده، به رنگ خاکستری در می آیند و پشت برگها و روی شاخه های جوان، قهوه ای تیره می شود.

میوه ها نیز از رشد باز می مانند، آب خود را از دست می دهند و درنتیجه می ریزند. میوه هایی که روی درخت باقی می مانند، سیاه می شوند و مرغوبیت تجاری خود را از دست می دهند. به علت کوتاهی دوره نشو و نمای این کنه در زمان کمی جمعیت آن فوق العاده زیاد می شود. در تابستان دوره یک نسل حدود ۹ تا ۱۵ روز است.

سوالات متداول درباره انواع کنه ها

۱) کنه مرکبات چه نام دارند؟

کنه نمدی مو، کنه آبله زا، کنه ارغوانی، کنه قرمز اروپایی، کنه دولکه‌ای و… .

۲) کنه‌ها چگونه تکثیر می‌شوند؟

کنه‌ها از طریق جنسی و بکرزائی تولید مثل می نمایند، تعداد تخم آنها در محیط های گرم و مناسب زیادتر است. اکثر کنه ها تخم گذارند و بعضی از گونه های آن زنده زا هستند، کنه ها تخم های خود را روی سنگ، خاک، اندام های گیاهی و یا روی حیوانات می گذارند.

تخم ها بیشتر کروی، تخم مرغی و گاهی استوانه ای شکل اند، کنه های نر معمولا کوچکتر و تعداد آنها کمتر از ماده هاست. شکل آنها نیز با ماده ها متفاوت است.

۳) خسارت کنه نمدی مو به چه صورت است؟

این کنه که زیان زیادی به موستان های کشور وارد می کند، با نیش خود به برگ های جوان و شاخه های در حال رشد خسارت زده درنتیجه تاول های سبز یا قرمز رنگی در برگ درختان ایجاد می کند، در سطح زیری برگ ها لکه های سفید نمدی شکل و موداری پدید می آید که به تدریج قهوه ای یا قرمز می گردد، این لکه ها گاهی با بیماری سفیدک اشتباه می شود.